18. yüzyıl Londra'sında Osmanlı etkisinde bir centilmen kulübü
SOURCE:BBC Türkçe
Osmanlı devletinin başkenti İstanbul, 18. yüzyılda dünyanın en kozmopolit şehirlerinden biriydi. Hem çok kültürlü bir nüfusu vardı hem de dünyanın her yerinden gezgin, diplomat ve tüccarların uğrak yeriydi. Bu dönemde Osmanlı topraklarını ziyaret etmiş bazı İngiliz aristokratlar Londra'da Divan Club isimli bir centilmen kulübü kurmuş, deneyimlerini birbirleriyle burada paylaşmıştı.
18. yüzyıl Londra'sında Osmanlı etkisinde bir centilmen kulübü
Kaynak, Getty Images
Fotoğraf altı yazısı, Joseph Highmore tablosunda 1730'larda Londra'da bir centilmen kulübü.
Yazan, Günce Akpamuk
Unvan, BBC News Türkçe
Bildirdiği yer, Londra
7 saat önce
Okuma süresi: 4 dk
Osmanlı devletinin başkenti İstanbul, 18. yüzyılda dünyanın en kozmopolit şehirlerinden biriydi. Çok kültürlü bir nüfusun yanında dünyanın her yerinden gezgin, diplomat ve tüccarların da uğrak yeriydi.
Dönemin Londra'sında Osmanlı kültürü yalnızca kaftanlar, ferace ve yaşmaklarla, modaya değil sosyal hayata da etki etmişti.
Bunun en ilginç örneklerinden biri 1744'te kurulan Divan Club'dı (Divan Kulübü).
Bu dönemde İngiltere'de, adına "Gentlemen's Club" (Centilmenler Kulübü) denilen ve üst sınıf erkeklerin üye olduğu sosyal kulüpler bulunuyordu.
BBC Tükçe'nin sorularını yanıtlayan sanatçı ve araştırmacı Dr. Emre Aracı, genel anlamda İngiliz centilmen kulüplerinin köklerinin aslında 17. yüzyılda Londra'da açılmaya başlayan kahvehanelere uzandığını söylüyor ve ekliyor:
"Bu yeni sosyal mekanlar yalnızca entelektüel sohbetlerin ve siyasi tartışmaların odağı olmakla kalmamış, aynı zamanda Doğu'dan gelen Türk kahvesi kültürünün bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır.
"Dolayısıyla İngiliz kulüp geleneğinin filizlenmesinde Osmanlı coğrafyasından gelen bu kahve ritüelinin ve Türkiye ile kurulan kültürel temasların payı inkar edilemez."
Adını Osmanlı'dan alan Divan Kulübü de, İngiliz aristokrasisinin Doğu'ya duyduğu merakın somut bir yansımasıydı.
Fotoğraf altı yazısı, Oryantalist ressam Jean-Étienne Liotard'ın tablosunda, Fransız Maria Adelaide Türk kıyafetleriyle resmedilmişti. 1753 tarihli bu eser, bu dönemin Osmanlı etkisini yansıtan resimlerden biri olarak bugün Floransa'da Uffizi Müzesi'nde sergileniyor.
Divan Kulübü'nü kim kurdu?
Kulüpten günümüze ulaşan tek belge, kayıtların tutulduğu "Al-Koran" kitapçığını inceleyen ve Divan Kulübü üzerine en detaylı araştırmaya imza atan editör Dr. Rachel Finnegan, ilk başta "Turkish Club" (Türk Kulübü) adıyla 8 Ocak 1744'te Londra'da kurulduğunu anlatıyor.
Kurucu 10 üyesinin önde gelen isimleri Francis Dashwood, William Ponsonby (o zamanlar Lord Duncannon), Doktor Richard Pococke ve IV. Sandwich Kontu Lord John Montagu'ydu.
(Evet, bugün yediğimiz ünlü "sandviç" de onun pratik yemek alışkanlığından doğmuştu.)
Araştırmacı Dr. Aracı'nın aktardığına göre, 26 Nisan 1745'teki buluşmada kulübün St James's Street'te bulunan Thatched House'ta toplanmasına karar verilmişti.
Fotoğraf altı yazısı, Aracı'nın anlatımına göre 4. Sandwich Kontu John Montagu (1718-1792), henüz 20 yaşındayken gemiyle İngiltere'den İstanbul'a gitti. Sultan I. Mahmud'un şehrinde birkaç ay yaşadı ve gözlemlerini kaleme aldı (A Voyage Round the Mediterranean- Akdeniz'de bir seyahat). İstanbul'da yaşarken hep Türk kılığında sokakları gezer, değişik kaftanlar içerisinde kendisini resmettirirdi.
BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Finnegan, Divan Kulübü üyesi olabilmek için; potansiyel üyenin başka bir üye tarafından tavsiye edilmesi ve "Sultan'ın topraklarında bulunmuş" olduğunu kanıtlaması gerektiğini söylüyor.
Kimisi o dönem geleneksel büyük İtalya turunun bir parçası olarak, kimisi diplomat ve ailesi olarak kimisi de Osmanlı merkezli İngiliz ticaret şirketleriyle bağlantılı işleri nedeniyle bu toprakları ziyaret etmişti.
Hepsi Osmanlı kültürüne, tarihine, edebiyatına büyük ilgi duyuyordu.
Dr. Emre Aracı, Lord Sandwich, Sör Dashwood ve Dr. Pococke gibi üyelerin Osmanlı'da Türk kıyafetleriyle portreler yaptırdıklarını anlatıyor.
Kendilerine "Vezir", "Paşa" unvanları verdiler
Finnegan'a göre üyeler yalnızca Osmanlı'yı konuşmakla kalmadı onu yaşamak istediler.
Bu nedenle birbirlerine "Vezir", "Reis Effendi" gibi Osmanlı unvanlarıyla hitap ediyorlardı. Dashwood'un unvanı örneğin Il Faqir Dashwood Pasha idi.
O gün toplantıya başkanlık eden kişiye Vezir deniyordu. Kadehler kaldırılırken hep aynı kelime söylenirdi: "Harem".
Bu ritüeller, kulübü diğer centilmen kulüplerinden ayıran en önemli özellikti.
Emre Aracı'ya göre yemekler, seyahat hatıraları, oradan alınan objeler ve tarih sohbetleri ile Doğu'ya dair anekdotlar kulübün ruhunu oluşturuyordu.
Finnegan, toplantıların, içki ve yemek içeren bu kulüplerin sosyal yönünü yansıtan, belirlenmiş hanlarda yapıldığını söylüyor.
Doğu tarzı kıyafetlerle şarap tutan portrelerinin toplantılarda şık giyinme zorunluluğu olduğunu düşündürdüğünü ekliyor.
Lady Mary ve kadınların merakı
Finnegan, kadınların üye olabildiği edebiyat kulübü Shakespeare Lady's Club ve zina yapıp toplumdan dışlanmış kadınlara özel New Female Coterie gibi bazı kulüpler olduğunu hatırlatıyor. Ancak o dönem centilmen kulüpleri yalnızca erkeklere özgüydü.
Divan Kulüp, erkeklere özel olsa da ilham kaynağının bir kadın olduğu düşünülüyor. Ve bu ismin, Babıali'deki İngiliz elçisi Edward Wortley Montagu'nun eşi Lady Mary Wortley Montagu olduğuna inanılıyor.
Kaynak, Getty Images
Fotoğraf altı yazısı, Christian Friedrich Zincke tablosunda, Leydi Mary Wortley Montagu Türk kıyafetleriyle.
İstanbul'a 1716'da gidip Harem'i ve hamamları gözlemleyen ilk İngiliz kadınlardan biri olan Leydi Mary, ailesine ve arkadaşlarına yazdığı mektuplarla Londra sosyetesini büyüledi.
Finnegan kadehi 'Harem' diye kaldırıyor olmalarının Leydi Mary'nin gözlemleriyle bağlantılı olduğunun düşünüldüğünü söylüyor. Ancak derneğin kuruluşunda rol aldığına dair resmi bir kanıt yok.
Onun mektupları 1762'deki ölümünden sonra yayımlandı ve Osmanlı kadınlarının yaşamına dair detaylarla doluydu: Hamam, kadınların sosyal statüsü, kıyafetler...
Bu mektuplar, Osmanlı yaşamını, özellikle kadınların dünyasını ve Harem'i Avrupa'ya tanıtan ilk özgün kaynaklardan biri oldu. Avrupa'da Osmanlı'ya dair merakı besledi. Osmanlı kadınlarının özgürlük algısını Avrupa'daki kadınlarla karşılaştırdı.
Kısa soluklu oldu
Tüm bu şaşaaya rağmen kulüp sadece yaklaşık bir buçuk yıl yaşadı, son toplantısı 25 Mayıs 1746'da yapıldı.
Kaynak, Getty Images
Fotoğraf altı yazısı, Divan Club'ın toplantılarının yapıldığı St James's Street'teki Thatched House, 1700'ler.
Akademisyen Aracı'ya göre kapanmasının nedeni, kurucu çekirdeğin dağılmasıydı. Lord Sandwich'in Hollanda'ya tayiniyle kulüp enerjisini kaybetmişti.
Ancak Osmanlı'nın Avrupa'daki kültürel etkisinin en renkli örneklerinden biri olduğunu söyleyen Aracı, 2007'de Londra'da Pall Mall'daki Travellers Club'da Divan Kulübü ruhunun yeniden canlandırıldığını ifade ediyor.
