Birçoğumuz ormanda ya da piknik yapmak için ağaçlık alanlarda bulunmuşuzdur. Buralarda ağaçların gövdelerindeki farklı renkteki madde ile karşılaşmış, hatta bilmeden de olsa bu maddeye dokunmuş ve elimize yapışkan bir sıvının bulaştığını görmüşüzdür. Bunları yaşamamış olsak dahi çam sakızı terimini duymuşuzdur. Peki sizce bu sıvı nedir?

Halk arasında çam sakızı olarak bilinen bu sıvı aslında neden üretilir ve ne işe yarar?

Asıl adı reçine olan bu sıvının salgılanma sebebi tamamen bulunduğu ağaçla ilgilidir. Ağacın yaşına cinsine ve bulunduğu yere göre değişiklikler göstermesine rağmen bitki tarafından üretilen terpenlerden ve asit karışımından oluşan bu sıvı genelde oluşan yaraları onarmak için salgılanır. Ağacın gövdesinde rüzgâr, ateş, yıldırım ve parazit gibi sebeplerden açılan yaraların kapatılması için özel hücreler tarafından reçine üretilir. Reçine aynı zamanda ağacı oluşabilecek olumsuz etmenlerden ve böceklenmelerden korur. Ek olarak, reçineden ortama salınan uçucu fenolik bileşikler, bitkiye saldıran otçulların parazitoitleri veya avcıları bitkiye çekerek bitkinin korunmasını sağlamaktadır.

İğne yapraklı ağaç ve bazı bitkilerde de salgılanan reçinenin, en çok çam ağaçlarında salgılandığı gözlemlendiği için halk arasında adı çam sakızı olarak kalıplaşmıştır. Dallarından biri kesilmiş bir çam ağacı düşünüldüğünde bu yara bölgesinde öncelikle ağaçtan yapışkan bir özsu salgılanır ve yaranın üzerinde bir bandaj oluşturur. İlk salgılandığında yumuşak yapışkan kıvamda olan reçine hava ile belli süre temas ettikten sonra sertleşir ve yarayı kapatır. Sertleşmiş olan bu reçineye de kehribar adı verilmektedir. Sertleştikten sonra ağaç kabuğu içinde oldukça güzel kamufle olabilmekte ve açılan yarayı ustaca kapatmaktadır.

Genellikle sarı-kahverengi arasında renge sahip şeffaf bir madde olan reçine eriyebilir ve yanabilir fakat suda çözünmeyen bir maddedir. Suda çözünmemesinden dolayı da asırlardır insanlar tarafından çeşitli yer ve işlevlerde kullanılmıştır. Bu kullanım alanları sayesinde doğal reçinenin yanında yapayları da üretilmeye başlanmıştır. Eski zamanlarda özellikle gemiciler tarafından halat ve brandaları su geçirmez hale getirmek için kullanılmıştır. Günümüzde ise vernik, yapıştırıcı ve gıda cilalama maddelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca yapay veya doğal yolla elde edilen reçine, parfüm ve kozmetik alanında kullanılan bazı kimyasal bileşenlerin ham maddesini oluşturmaktadır.

Yapılan araştırmalara göre de önceki dönemlerde gerçekleşen deniz savaşlarında da reçine ham maddesi oldukça önemli bir yere sahiptir. Ağaç ve bazı bitkilerin kendini korumak ve onarmak için ürettikleri bu madde insanlar tarafından keşfedildikten sonra birçok alanda kullanılmıştır. Ayrıca bazı araştırma ve sağlıkçılara göre uygun yolla ve yeterince tüketildiğinde reçinenin; mide ve solunum hastalıklarına iyi geldiği düşünülmektedir. Ciltteki yaraları onarma ve pürüzleri yok etme konusunda da oldukça etkili olduğu görülmüştür. İnsan yaşamında önemli yerler edinmiş doğanın ürettiği eşsiz maddelerden bir diğeri de şüphesiz reçinedir.

Kaynakça

https://www.fs.fed.us/wildflowers/ethnobotany/resins.shtml

Fiebach, K. and Grimm, D. (2000). Resins, Natural. In Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, (Ed.). https://doi.org/10.1002/14356007.a23_073

O'donnell, A., Dweib, M. A., & Wool, R. P. (2004). Natural fiber composites with plant oil-based resin. Composites science and technology, 64(9), 1135-1145.

Ristivojević, P., Trifković, J., Vovk, I., & Milojković-Opsenica, D. (2017). Comparative study of different approaches for multivariate image analysis in HPTLC fingerprinting of natural products such as plant resin. Talanta, 162, 72-79.

https://www.thoughtco.com/what-are-tree-resins-1343409

https://www.chemtradeasia.com/blog/rosin-a-valuable-product-from-pine-trees

https://en.wikipedia.org/wiki/Resin