Günlük hayatımızın birçok alanında çarpma işleminden faydalanırız. Çarpma işlemini kâğıt üzerinde gösterirken x harfini kullanırız. Bunun sebebi oldukça eski yıllara dayanmaktadır. Peki x harfinin çapma işareti olarak kabul edilmesinin sebebi nedir?

Çarpma İşlemi için Kullanılan x Harfinin Tarihçesi

Matematik tarihçileri, çarpma işlemini temsil eden x harfinin, William Oughtred tarafından ilk olarak bir sembol şeklinde kullanıldığını kabul etmektedir. Benzer kullanımlar; W. W. R. Ball’un “Matematik Tarihinin Kısa Hesabı”, M. Cantor’un “Geschichte der Mathematik”, J. Tropfke’nin "Geschichte der Elementar Mathematik" kaynaklarında da görülmektedir. Oughtred’in “Circles of Proportion” adlı eserinde de görüldüğü üzere bazı kaynaklarda, kullanılan x harfinin iki çizgisi tam olarak düz değildir. Bu kullanım sembole küçük x harfinin görünümünü vermektedir.

John Wallis’in “Elenchus geometriae Hobbianae” gibi bazı yazılarında kullanılan x sembolü, olağan şeklinden ziyade açıkça büyük X harfinin yan tarafına çevrilmiş versiyonudur. Lord Viscount Brouncker’ın “Philosophical Transactions” adlı bir makalesinde büyük X harfi çarpma sembolü olarak düzenli olarak geçmektedir. Benzer şekilde, x harfi John Napier’in “Marvelous Logarithms Canon Description” adlı kitabının 1618 yılı baskısında ve anonim bir ekinde görülmektedir. Yapılan incelemeler sonucunda tarihte hem büyük hem de küçük x harfinin çarpma işlemi için kullanıldığı görülmüştür.

Neden Bazen Çarpma İşlemi için x Harfi Yerine Nokta Kullanılır?

1600’lerde ve 1700’lerde çarpma için farklı semboller kullanılmıştır. Örneğin; virgül (,), İbranice alfabesinden ﬦ harfi veya altı köşeli yıldız (*) kullanılan sembollerdendir. Fakat bir ifadenin başka bir ifade ile çarpılmasını kâğıt üzerinde göstermek için yaygın olarak, yan yana yazılarak kullanılmaya devam edilmiştir.

Çarpma işlemi öğrenirken çarpma işlemini sembolize etmek için daha sıklıkla kullanılan x harfi yerine zaman içerisinde nokta işareti kullanılabilmektedir. Bunun başlıca sebebi, bilinmeyen değişken değerleri için kullanılan x harfinin aynı zamanda çarpma işlemlerinde de kullanılması sonucunda karışıklığın meydana gelebilmesidir. Bu durum, x harfinin neden çarpma işlemini sembolü olduğu konusunda insanlarda soru işaretleri oluşturmaktadır. X harfini çarpı işaretini olarak kullanmayı tercih etmeyen G. W. Leibniz, çarpma işaretini nokta (.) işareti kullanarak sembolize etmek istemiştir. Bu tercihinin altında, genel olarak değişkenler için kullanılan x harfinin, çarpma işareti olarak kullanılan x harfi ile karıştırılabiliyor olması yatmaktadır.

Sonuç olarak, x harfinin kolay ve kısa bir şekilde çarpma işlemini temsil etmesinden dolayı kullanıldığı düşünülmektedir. Kolay yazılır, kolay hatırlanır, evrensel ve esnektir. “x” harfi, neredeyse her kültür ve matematik sistemi tarafından benimsenmiştir. Bu sembolün kullanımı, matematik denklemlerinde açıklığı ve basitliği sağlar. Ayrıca, evrensel olmasından dolayı matematikteki iletişimi kolaylaştırır.