Gülümseyen birini gördüğünüzde kendinizi istemsizce gülümserken buldunuz mu? Ya da size el sallayan birini gördüğünüzde siz de aynı şekilde düşünmeden elinizi salladınız mı? Bir başkasında gözlemlediğimiz bu gibi eylemlerin arkasında ayna nöronlarımız vardır.

Ayna Nöron Nedir?

1990’lı yıllarda keşfedilen ayna nöronlar, hem bir kişi belirli bir eylemi gerçekleştirdiğinde hem de aynı eylemi gerçekleştiren başka birini gözlemlediğinde ateşlenen özel bir beyin hücresi sınıfıdır. Tıpkı girişte verilen örnekler gibi gülümseme eylemi bir başkası tarafından gözlemlendikten sonra gözlemcinin beyninde aynı bölgeyi uyararak gülümsemesine neden olur. Benzer şekilde ayna nöronlar keşfedilmeden önce insan davranışları üzerine söylenmiş üzüm üzüme baka baka kararır atasözü de durumu özetlemektedir.

İtalyan bilim insanları, 10 yıl süre boyunca Macaca nemestrina maymun türleri üzerinde çalışmışlardır. Çalışmada makak maymunlarının beyninde F5 bölgesindeki elektrik dalgaları izlenmiştir. Maymunlara, tutması için bazı nesneler ve yiyecekler verilmiştir. Maymunlara verilen nesne bir elma olsun. Bazı maymunlar elinde elmayı tutarken diğerleri bunu sadece izlemiştir. Elmayı elinde tutan maymunlarda ateşlenen nöronların, izleyici olan maymunlarda -tıpkı ellerinde elma tutuyormuş gibi- aynı nöronlarının ateşlendiği gözlemlenmiştir. Bu nöronlar “ayna nöron” olarak adlandırılmıştır. Deneyi gerçekleştiren bilim insanları da benzer şekilde elinde bir elma tutmuş ve ayna nöronların ateşlendiği gözlemlenmiştir. Daha da şaşırıtıcı olan ise, bilim insanları elmayı sadece tutmayıp ısırdıklarında da yine maymunlarda tıpkı elmayı ısırmış gibi ayna nöronlar ateşlenmiştir. Daha sonra 2004 yılında yapılan araştırmada, F5 bölgesinde 2 çeşit görsel motor nöronların bulunduğu tespit edilmiştir. Bunlardan biri nesneleri tanımlamaya yardımcı olan nöron gurubu iken diğeri ayna nöronlardır. Ayna nöronların ateşlenebilmesi için el veya ağız yolu ile görsel tanımlama sağlayacak bir nesnenin gerekliliği tespit edilmiştir. Ancak, 2010 yılında yapılan araştırmada ise insanlarda bulunan ayna nöronlar sadece bir durumu izlediğinde ateşlenebiliyor. Yani, televizyonda izlediğimiz bir milli maçta gol atan futbolcuyu izlediğimizde bizde aynı şekilde ayna nöronlar sebebiyle sevinebiliyoruz. 

Yıllar boyunca süren ayna nöron araştırması, etik kurallar ve teknoljik gelişmeler nedeni ile insanlarda tespit edilmeden önce maymunlar ve kuşlarda keşfedilmiştir. Bataklık kuşlarının sesi algılama ve ötmesinde ayna nöronların etkisi olduğu tespit edilmiştir. İlk kez 2010 yılında, Dr. Itzhak Fried ve çalışma arkadaşları insan beyninde ayna nöronları tespit etmiştir. Çalışma “Current Biology” dergisinde yayımlanmıştır. 

Ayna nöronlar ile empati, taklit, dil edinimi ve sosyal ilişkilerin gelişimi gibi konularla bağlantı kurulmuş ve ayna nöronların çeşitli işlevleri ortaya koyulmuştur.