Özellikle yaz akşamlarında dışarıda otururken böceklerin ışık etrafında toplandığını görmüşsünüzdür. Bu durum belirli böcek türlerinde görülmektedir. Bu böcek türleri ışığa çeşitli şekillerde tepki vermektedir. Bazıları ışığa doğru hareket ederken bazıları ise ışıktan kaçınır. Böceklerin bu davranışı “fototaksi” denilen bir davranış şekli ile açıklanmaktadır.

Fototaksi Nedir?

“Fototaksi” bir canlının ışık kaynağına karşı oluşturduğu harekete denir. Bu hareket ya ışık kaynağına doğru ya da ışık kaynağının tersi yönüne doğrudur. Işığa doğru hareket eden güve ve sinek gibi canlılarda pozitif fototaksi görülmektedir. Işık kaynağının tersi yönünde hareket eden hamam böcekleri ise negatif fototaksi davranışına örnektir.

Böceklerin gözleri insanlardan farklı olarak parçalara ayrılmış halde bulunmakta ve görüntüleri daha çok birleştirilmiş bir mozaik şeklinde algılamaktadır. Böceklerin gözleri insanlara göre daha geniş açıları görebilmektedir. Çevrelerinde bulunan ışıkları çok daha gelişmiş şekilde toplarlar ve bu sayede ani değişimleri çok hızlı algılamaktadırlar.

Görme işlemi derinlik, ışık, hareket gibi özelliklerin beyinde yorumlanması sonucunda gerçekleştirilir. Bu yorumlanma sırasında fotoreseptör hücreleri görev almaktadır. Fotoreseptörler ve görme işleminin oluşturulma süreci canlılara göre farklılık göstermektedir.

Böcekler de bulunan fotoreseptörler, insanlara göre daha geniş ışık dalga boylarını algılayabilmektedir. UV (ultraviyole) ve kızılötesi dalga boyları bazı böcekler tarafından daha iyi algılanmaktadır. Doğada bulunan Ay ve Güneş gibi ışık kaynaklarından yayılan dalga boyları, böcekler tarafından fark edilerek beslenme ve yolculuk zamanları gibi durumları belirlemek için kullanılmaktadır.

Güve ve sinekler, ışık kaynağı ve böcek ilişkisine sahip olan en sık rastladığımız örneklerden gösterilebilir. Güvelerin ve sineklerin gösterdiği pozitif fototaksinin nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak böceklerin bu davranışını açıklayan birkaç tane teori vardır. Bu teoriler, genel olarak yön bulma, yiyecek bulma ve ısı kaynağına ulaşma gibi nedenlere dayandırılmaktadır. Ayrıca mavi-yeşil alg gibi mikroorganizmalar fotosentez yapmak için ışığa doğru yönelmektedir.

Böcekler Yönünü Nasıl Bulur?

Geceleri uçtukları için “gece kelebeği” olarak bilinen güveler yönlerini ay ışığına göre bulmaktadır. Aydan gelen ışığa göre vücutlarını belirli bir pozisyonda tutarak yönlerini bulmaya çalıştıkları düşünülmektedir. Bu durum, insanların kutup yıldızına bakarak yönlerini belirlemesine benzetilebilir. Güvelerin gözleri ışığı mükemmel şekilde toplamasına rağmen geri yansıtmamaktadır. Güvelerin gözleri insan gözünün görebileceğinden daha fazla aralıkta ışığı görür ve ışık kaynağına karşı hassas haldedir. Günümüzde yapay ışık kaynaklarının artmış olması güveler için problem olabilir. Gece uçuşları sırasında sokak lambası gibi yapay bir ışık kaynağı ile karşılaştıklarında uyarılarak ışığı fark ederler ve yukarıda belirtilen teoriye göre güveler birden fazla ışık kaynağına göre yön bulmaya çalışırlar. Kafaları karışan gece kelebekleri yapay kaynaklar etrafında dönmeye başlar.

Işık kaynaklarını yön bulmak için kullanan bir başka örnek ise arılardır. Arılar, atmosferdeki polarize olmuş ışığı kullanarak yönlerini belirler ve kovanları etrafında uçmaktadır. Buna ek olarak, bok böceklerinin de Ay ışığını, pusula gibi kullanarak yön belirledikleri gözlemlenmiştir.

Böcekler Yiyeceklerini Nasıl Bulur?

Böcekler belirli renklere göre yiyecek seçimi yapmaktadır. Ayrıca, bazı bitkiler UV ışınlarını yansıtarak böcekleri kendilerine çekmektedir. Arı gibi böceklerin gözleri UV (ultraviole) ışınlarını iyi bir şekilde algılar ve bu sayede çiçekleri fark edip nektarından beslenmebilmeyi sağlamaktadır. Güveler de aynı şekilde yiyecek bulmak için UV ışınlarına karşı hassaslaşmıştır.

Güvenli Alan Olarak Işıklı Alanlar

Bazı böcekler için ışık, herhangi bir avcı tarafından yolun kapatılmadığı anlamına gelmektedir. Böylelikle, böcekler güvenli alan olarak düşündükleri alana doğru ilerleyebilirler. Ayrıca, çevredeki ışık yoğunluğuna göre cisimleri seçebilmektedirler.

Yenilebilir Bir Av Bulmak

Bir ışık kaynağının etrafında birden fazla böcek türü toplanmaktadır. Bu böcek türlerinden bazıları bir başka böcek için yenilebilir bir avdır. Dolayısıyla avcı olan böcekler de avları için ışık kaynağına yaklaşırlar.

Böcek türleri farklı göz yapılarına sahiptir ve ışığı farklı şekillerde algılayarak kendilerine özel amaçlarla kullanmaktadırlar. Bu sebeple böceklerin neden ışığa yöneldikleri kesin olarak belirlenemese de genel teorilerle yukarıda belirtilen gibi açıklanmaktadır. Yapılan araştırmalara göre ise, LED ışıkların böcekleri daha az çektiği belirlenmiştir. Sarı ve kırmızı ışığın da bazı böcek türlerini daha az çektiği düşünülmektedir. Bunun yanı sıra, bazı böcek bilimciler böcekleri daha iyi incelemek için ışık kaynağı kullanmaktadır. Işık kaynakları aynı zamanda bir tuzak olarak da kullanılabilir.

Kaynakça

-Gülperçin, N. (2015). Böceklerin Gözünden Dünya. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1), 53-58.

-https://www.nationalgeographic.com/animals/article/moth-meme-lamps-insects-lights-attraction-news#:~:text=Like%20a%20moth%20to%20a,confuse%20the%20animals'%20navigational%20systems.&text=It's%20a%20familiar%20sight%2C%20especially,eaten%20by%20predators%20or%20overheat.

-Wakefield, A., Broyles, M., Stone, E. L., Jones, G., & Harris, S. (2016). Experimentally comparing the attractiveness of domestic lights to insects: Do LEDs attract fewer insects than conventional light types?. Ecology and evolution, 6(22), 8028–8036. https://doi.org/10.1002/ece3.2527