Doğanın palyaçoları diyebileceğimiz kertenkeleler çok geniş bir renk skalasında renkten renge bürünebilmektedirler. Bu özelliklerini sadece çevrelerine uyum sağlamak için mi kullanırlar yoksa insanların utanınca yüzlerinin kızarması gibi duygu durumları renk değiştirmelerine sebep olur mu?

Bukalemunlar, Chamaeleonidae ailesinin bir üyesi olan kertenkelelerdir. Bukalemunlar gökkuşağı renkleri de dahil olmak üzere birçok renge bürünebilirler. Afrika, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da bulunabilen 200’ü aşkın farklı bukalemun türü vardır. Her türün kendine özgü bir renk skalası vardır.

Çoğu insanın düşündüğü gibi bukalemunlar kamuflaj için renklerini değiştirmezler. Yapılan araştırmalarla bukalemunların neden renk değiştirdiğine ilişkin başka sebeplerin olduğunu gösterilmiştir. Araştırmacılar, bukalemunların ruh hallerini yansıtmak için ve aynı zamanda bu durumu bir iletişim yolu olarak kullanmak için renk değiştirdiklerini belirtmektedirler. Örneğin, bir bukalemun kızgın olduğunda daha koyu renklere bürünürken karşı cinsi etkilemek istediklerinde daha açık renkleri kullanmaktadırlar.

Bazı bukalemunlar, vücutlarının sıcaklık değişimlerini kontrol etmek için veya ışıktaki değişikliklere uyum sağlamak için de renklerini değiştirir. Vücut sıcaklığı düşen bir bukalemun daha fazla ısıyı emerek vücut sıcaklığını artırmak için daha koyu bir renge bürünebilir. Bununla birlikte, bukalemunlar duygu durumlarındaki değişikliklere tepki olarak da renk değiştirirler. Düello yapan erkek bukalemunların milisaniyeler içinde en parlak renklerini aldığı gözlemlenmiştir. Müsabakada kaybeden taraf, teslim olduğunu koyu renklere bürünerek göstermektedir.

Erkek bukalemunlar aynı zamanda dişileri etkilemek için de renk değiştirirler. Dişiler ise ilgilenip ilgilenmediklerini göstermek için aynı şekilde renklerini kullanırlar. Bukalemunlar, büyüleyici parlak renk tonlarının yanı sıra insan gözü tarafından algılanamayan morötesi tayfa uzanan oldukça geniş skaladaki renklere bürünerek diğer bukalemunların dikkatini çekmeye çalışırlar.

Peki Bu Renk Değişikliklerini Nasıl Başarıyorlar?

Bukalemunların renklerini değiştirmelerinin altında farklı mekanizmalar yatmaktadır. Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bukalemunların farklı pigmentleri içeren kromatofor adında özel hücreleri kullanarak renklerini değiştirdiğine inanıyorlardı. Örneğin, bir bukalemun belirli bir ruh halini veya mesajı iletmek istediğinde beyin tarafından kromatofor adı verilen özel hücrelere bir mesaj gönderilir. Gönderilen mesaj doğrultusunda kromatoforlar bukalemunun rengini değiştirmek için pigmentleri aktive ederler.

Bugün araştırmacılar, bukalemunların renklerini değiştirmek için kullandıkları tek mekanizmanın pigmentler olmadığına inanmaktadırlar. Bilim insanlarını yeni araştırmalara sevk eden durum, pigmentlerin yeşiller gibi daha sıcak tonları açıklayabilirken kırmızılar ve sarılar gibi daha parlak tonları açıklayamaması olmuştur.

Cenevre Üniversitesi’ndeki kuantum fizikçiler ve biyologlar tarafından yürütülen ortak bir çalışmada, bukalemunların derilerinin altında yüz binlerce guanin kristallerinden oluşan “iridofor” adı verilen hücre katmanı keşfedilmiştir. Çeşitli sebeplerden dolayı deride oluşabilecek hareketler, kristaller arasındaki mesafenin değişmesine sebep olmaktadır. Böylelikle kristaller, ışığı yansıtmak için bir prizma gibi davranmaktadır. Kristaller birbirine yakın olduğunda mavi gibi kısa dalga boylu renkler yansıtılırken kristaller birbirinden uzaklaştığında kırmızı gibi daha kısa dalga boylu renkler yansımaktadır.

Bu renkli ifadeler arka plana uyum sağlamalarına yardımcı olmanın yanı sıra mesajlarını diğer bukalemunlara net bir şekilde iletmelerine izin vermektedir. Bu araştırmaların teknoloji ile buluştuğunu hayal edebiliyor musunuz? Ödevinizi yapmayı unuttuğunuz bir gün belki kendinizi masanızın veya sandalyenizin rengi ile kamufle ederek gizlenebilirsiniz.