Bilimin ışığında insanlık, tarih boyunca birçok zorluğun üstesinden gelmiş ve hayatı daha yaşanabilir kılmak için çeşitli buluşlar ve keşifler gerçekleştirmiştir. Keşif ya da buluş denildiğinde Einstein, Newton gibi isimleri hepimiz çok iyi biliriz. Ancak, milyonlarca insanın hayatını koruyan ve yaşamlarını iyileştiren kişilerin hikayelerini nadiren tanırız. Bu yazıda, yaşamımızı iyileştiren ve milyonlarca insanın hayatını etkileyen beş önemli buluşa imza atan bilim insanlarını ele alacağız. Onların keşifleri ve icatları, insanlık için bir dönüm noktası olmuş ve hayatımızı kökten değiştirmiştir.

Edward Jenner (1749-1823)

Edward Jenner, 18. yüzyıl İngilteresi'nde yaşamış bir doktor ve bilim insanıydı. Genellikle "İmmünolojinin Babası" olarak anılan Jenner, 1796 yılında çiçek hastalığına karşı etkili bir aşı geliştirmesiyle tıp tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çiçek hastalığı bir çeşit enfeksiyon hastalığıdır ve cilt kabartılarından şiddetli ağrılara pek çok belirti ile ortaya çıkabilmektedir. Bu hastalığa variola(smallpox) virüsü neden olmaktadır. Çiçek hastalığı klinik olarak ilk kez 10. yy’da Rhazes tarafından tanımlandı. Yüzyıllarca tüm dünyada salgınlar oluşturarak milyonlarca insanın ölümüne neden oldu. 8. yy’da Avrupa’da yılda tahminen 200.000-600.000 arasında ölüme neden olarak, tüm ölümlerin %7-12’sinden sorumlu oldu. 18. yüzyıl Avrupa'sında yılda 400.000 kişinin hastalıktan öldüğü ve tüm körlük vakalarının üçte birinin çiçek hastalığına bağlı olduğu tahmin edilmektedir. Ancak Edward Jenner'ın 1796'da çiçek hastalığına karşı etkili bir aşı geliştirmesiyle birlikte, çiçek hastalığına karşı mücadelede önemli bir dönüm noktası yaşandı. Jenner, çiçek hastalığına karşı keşfettiği aşıların etkilerini köyünde baş gösteren bir çiçek hastalığı salgını sırasında çocuklar üzerinde deneyerek kanıtladı. 1796'da Jenner, buluşu hakkında detaylı bir rapor yayınladı. Buluşu, Avrupa ve Amerika'da büyük ilgi gördü, ancak dönemin tıp bilimcileri tarafından eleştirildi. Ancak başarılı sonuçlar elde edilmesiyle 1870'e gelindiğinde binlerce insan aşılandı. Daha sonra çiçek aşısı, İngiltere'nin dışında da yaygınlaştı ve günümüzde tüm dünyada kullanılır hale geldi. Jenner'ın bu başarısıyla, dünya genelinde birçok insanın hayatını kurtardığı kabul edilmektedir.

Jonas Salk (1914-1995)

1940'lar ve 50'lerde, Amerika'da yaz mevsimi birçok ebeveyn için endişe dolu bir dönemdi. Binlerce çocuğun, ölümcül sonuçlara yol açan ve birçok kişinin sakat kalmasına neden olan bir hastalıkla enfekte olduğu bir mevsimdi. Bu hastalık polio virüsünün neden olduğu çocuk felcidir. Özellikle 1950 yıllarında Amerika’da salgın haline geldi. Bu yılda bildirilen yaklaşık 58.000 vaka, 3.000'den fazla çocuğun ölümüne ve 20.000'den fazlasının felç olmasına neden oldu. Amerikalı virolog ve tıp araştırmacısı olan Jonas Salk, bu korkunç hastalığa karşı etkili bir aşı bulan ilk kişiydi. Salk'ün aşısı, inaktive edilmiş poliovirüs aşısı (IPV) olarak bilinir ve 1954-1955 yıllarında geniş çaplı bir ulusal testten geçirildi. Yapılan testler, 12 Nisan 1955'te başarılı olarak ilan edildi ve sonraki dört yıl boyunca Salk aşısının 450 milyondan fazla dozu dağıtıldı. Bunun sonucunda Salk bir gecede dünya çapında ünlü oldu. Sonraki yıllarda Amerika’daki çocuk felci oranı 100.000 kişi başına 18 vakadan 100.000 kişi başına 2 vakaya düştü. Çocuk felci aşı çalışmaları sonucunda aşının patentini alıp almayacağı Jonas Salk’a soruldu. Jonas Salk ise “Bu aşı insanlığa ait, patenti yok diyebilirim. Güneşin patentini alabilir misiniz?” diyerek karşılık verdi. Böylece Jonas Salk aşının patentini almayarak 7 milyar dolar gibi bir parayı elinin tersiyle itti. Salk'ın bu başarısı, insanlığa büyük bir armağan olarak nitelendirilir ve tıp tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir.

Ronald Ross (1857-1932)

Sir Ronald Ross, sıtma hastalığı üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen bir İngiliz bilim insanıdır. Sıtma, insanlık tarihinde önemli bir sağlık sorunu olmuştur ve özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde hala yaygın olarak görülmektedir. Hastalık, Plasmodium adı verilen bir parazitin ısırma yoluyla Anofel cinsi sivrisineklerden insanlara bulaşması sonucu ortaya çıkar. Ross'un önemli keşfi, sıtmanın sivrisinekler aracılığıyla insanlara bulaştığı gerçeğidir. 1897'de yaptığı çalışmalar, bir sivrisineğin midenin içindeki paraziti taşıyıp bulaştırabileceğini ortaya koymuştur. Bu keşif, sıtmanın bulaşma yolunun anlaşılmasını sağladı ve hastalığın kontrolü için stratejiler geliştirilmesine yardımcı oldu. 1902'de Nobel Ödülü'nü kazanan Ross'un keşifleri, hastalığın yayılmasının önlenmesi ve kontrol edilmesi için temel bir bilimsel altyapı oluşturdu. Günümüzde, sıtma hala birçok ülkede ciddi bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir, ancak Ross'un araştırmaları, hastalığın anlaşılmasına ve kontrol altına alınmasına önemli katkılar sağladı.

Alexander Fleming ( 1881- 1955)

I. Dünya Savaşı sırasında, askerlerin enfeksiyonlardan ölme oranı, savaşta doğrudan ölümlerden daha yüksekti. Bu durumun başlıca nedeni, yaralıların tedavisinde kullanılan hijyenik olmayan koşullar ve antibiyotiklerin olmamasıydı. Ancak, İskoç farmakolog, biyolog ve botanikçi Alexander Fleming'in 1928'de keşfettiği penisilin, tıp alanında bir dönüm noktasıydı. Bu keşif tamamen tesadüfen gerçekleşmiştir. Bir gün, Alexander Fleming, Londra'daki laboratuvarından uzaklaştı ve bakteriyoloji üzerinde çalıştığı stafilokok bakterilerini üretmek için kullandığı petri kabı ve diğer eşyaları laboratuvarda açıkta bıraktı. Döndüğünde, eski bakteri kültürlerini temizlemeye başladığında dikkatini çeken bir şey fark etti. Bir bakteri kültürü tabağında, jel ortamında kara bir küf mantarı gelişmişti.

Bu olayın ilginç yanı, küf mantarının yetiştiği bölgede normalde bakteri olmamasıydı. Bu durum, küfün bakterileri yok ettiğini düşündürüyordu. Fleming, bir dizi test yaptıktan sonra, Penicillium notatum adını verdiği küf mantarının antibiyotik özelliklere sahip ve önceden bilinmeyen bir madde salgıladığını keşfetti. Bu maddeye "penisilin" adını verdi ve tıbbi alanda çok önemli bir buluşun temelini atmış oldu. Günümüzde de hala önemli bir antibiyotik olan penisilin ve onun türevleri bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Frederick Banting (1891-1941)

Kanadalı bir doktor ve bilim adamı olan Frederick Banting, 1920’de diyabetin nedenini keşfetti. Diyabet, vücuttaki pankreasın yetersiz insülin üretmesi veya üretilen insülinin etkili bir şekilde kullanılamaması sonucu kan şekerinin düzensizleştiği bir hastalıktır. Banting'in çalışmaları, pankreasın içinde bulunan insülin hormonunun, kan şekerinin düzenlenmesinde kilit bir rol oynadığını göstermiştir. 1921 yılında, Frederick Banting ve Charles Best, diyabet üzerine önemli bir keşif yapmak için bir araya geldiler. Banting, karbonhidrat metabolizması konusundaki uzman olan John Macleod ile bu fikri paylaştı. Mayıs ayında, köpekler üzerinde deneyler yapmaya başladılar. Bazı köpeklerin pankreasını çıkardılar ve diğerlerinin pankreas kanalını bağladılar. Pankreası tamamen alınan köpeklerde beklenildiği gibi diyabet gelişti, ancak kanalları bağlanan köpeklerde gelişmedi. Bu köpeklerde, sindirim salgıları üreten pankreas hücreleri dejenere olurken, Langerhans adacıkları zarar görmedi. Aksine, Langerhans adacıkları diyabetin oluşmasını engelleyen salgıları üretti. Banting ve Best, insülini, diyabet hastalığını tedavi etmede tutarlı bir şekilde etkili olan bir formda izole etmeyi başardılar. Bu keşif, milyonlarca diyabet hastası insanın normal bir yaşam sürmesini sağladı. Uzun süren çalışmaların ardından, 14 Kasım 1921'de "The Effects Produced on Diabetes by Extracts of Pancreas" adlı makale yayınlandı ve 1923'te Nobel Komitesi, Banting ve Macleod'a ortaklaşa Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü verdi.