Çin çok sayıda matematik, mühendis, teknoloji mezunu yetiştiriyor ancak inovasyon konusunda pek başarılı olduğu söylenemez. Bunun nedeni ise kültürel ve siyasi faktörler de saklı.

---

10 Şubat 2025, 23:00 Güncelleme: 11 Şubat 2025, 08:48

DeepSeek, bu kez Nobel ödüllü bir isimden övgü aldı. Google'ın yapay zeka araştırma laboratuarı DeepMind'ın başkanı Demis Hassabis, Çinli startup tarafından geliştirilen yapay zeka modelini “etkileyici bir çalışma” olarak övdü. İki günlük Paris Yapay Zeka Eylem Zirvesi öncesinde Google'ın ev sahipliğinde düzenlenen bir etkinlikte Hassabi, “Bence bu muhtemelen Çin'den çıkan en iyi çalışma” dedi. Hassabis, DeepSeek'in başarısının son derece iyi mühendislikten kaynaklandığını ve jeopolitik ölçekte bir şeyleri değiştirdiğini söyledi. Pek çok Çinli için DeepSeek'in başarısı Çin'in eğitim sistemi için bir zafer, ABD'ninkine denk ya da onu aştığının bir kanıtı. Şirketin kurucusuna göre yapay zeka dünyasını sarsan Çinli start-up DeepSeek'in arkasındaki geliştirici ve bilim insanlarından oluşan çekirdek ekibin tamamı Çin'de üniversite eğitimi aldı. Bu durum, genellikle yurtdışında eğitim görmüş yetenekler arayan pek çok Çinli teknoloji şirketiyle bir tezat oluşturuyor.

“Liderliğini Çin’e kaptırabilir”

İnternetteki Çinli yorumcular Amerikalıların şaşkın tepkilerinin tadını çıkarırken, bazıları Çin'in her yıl ürettiği yüksek sayıdaki bilim doktorasına dikkat çekti. Bir blog yazısının başlığı “DeepSeek'in başarısı eğitimimizin harika olduğunu kanıtlıyor” şeklindeydi. Yurtdışından bile övgüler yağıyor. Mesajlaşma platformu Telegram'ın kurucusu Pavel Durov, geçen ay Çin okullarındaki şiddetli rekabetin ülkenin yapay zeka alanındaki başarılarını körüklediğini söyledi. Durov internette “ABD eğitim sisteminde reform yapmazsa, teknoloji liderliğini Çin'e kaptırma riskiyle karşı karşıya kalır” diye yazdı.

Hükümet baskısıyla da uğraşıyorlar

Gerçek ise daha karmaşık. Çin eğitime, özellikle de bilim ve teknolojiye büyük yatırımlar yaptı ve bu da 2025 yılına kadar yapay zeka alanında dünya lideri olma hedefinin anahtarı olan önemli bir yetenek havuzunun yetiştirilmesine yardımcı oldu. Ancak bu mezunlar, sınıf dışında da şirket kültürü ve iktidardaki Komünist Parti'nin siyasi kaprisleri gibi engellerle mücadele etmek zorunda. Şu anki devlet lideri Şi Cinping yönetimindeki parti, ekonomik büyümeden ziyade kontrolü vurguluyor ve çok etkili olduğunu düşündüğü teknoloji firmalarına baskı yapmaya istekli.

DeepSeek bu baskıların çoğundan kaçınmayı başardı, çünkü kısmen düşük bir profil tuttu ve kurucusu hızlı karlar yerine entelektüel keşiflere olan bağlılığını ilan etti. Yine de bunu ne kadar sürdürebileceğini göreceğiz.  Duke Üniversitesi'nde elektrik ve bilgisayar mühendisliği profesörü olan Yiran Chen, “Çin'de çok sayıda genç, enerjik ve yetenekli araştırmacı ve mühendis var. Çin ile ABD arasında eğitim açısından, özellikle de yapay zeka alanında büyük bir uçurum olduğunu düşünmüyorum. Ancak kısıtlama diğer kısımlardan kaynaklanıyor” dedi.