Aynı yoldan anı hızda gidip gelmenize rağmen dönüş yolunun geliş yoluna nazaran bir anda bittiğini fark etmiş olabilirsiniz. Birçok kişinin yaşadığı bu durumun arkasında bilimsel bir açıklama vardır. Peki giderken bitmek bilmeyen yolun dönüşte nasıl beklemediğimiz bir anda bittiğini düşünebiliyoruz?

Dönüş yolculuğu etkisi, psikolojik düzeyde zaman algımızdan ve ruh halimizden büyük ölçüde etkilenir. Genel olarak zamanın öznel deneyimi ve özellikle dönüş yolculuğu etkisi, uzun bir zamandır bilim insanları tarafından bir araştırma konusu olmuştur. Öyle ki ilk olarak 1950’lerde bu olgu “dönüş yolculuğu etkisi (return trip effect)” olarak anılmaya başlamıştır. Daha sonra yapılan araştırmalarla dönüş yolu etkisi bilimsel olarak belgelenmiştir.

Bu etkinin nedeninin bir yere ilk defa giderken öngörülemeyen unsurların varlığından kaynaklanabileceği öne sürülmüştür. Ayrıca dönüş yolunda bilinmeyen ögeler daha az olduğu için çevresel faktörlere daha az dikkat edilmesi ve yolculukla ilgili olmayan düşüncelerle meşgul olunması, yolculuk süresinin zihnimizde daha kısa olmasına sebep olmaktadır. Buradaki fikir, alışılmadık deneyimler sırasında öznel zaman algısının yavaşlamasıdır.

Yapılan bir çalışmada, sürücülerin gidiş ve dönüş yolculuklarında oluşan zihinsel yoğunluğu ölçmek için göz takip cihazı ve elektroensefalograf ekipmanı kullanılmıştır. Çalışmada hem bir iç mekân sürüş simülasyon deneyi hem de gerçek bir araba sürüş deneyi kullanılarak sonuçlar gözlemlenmiştir. Elde edilen sonuçlar, dönüş yolu etkisinin aşina olmaktan kaynaklanabileceğine dikkat çekmiştir. Dönüş yolculuğu etkisinin içsel nedeninin gidiş ve dönüş yolculuklarında bilişsel yükteki farklılıktan kaynaklandığı açıkça belirtilmiştir.

2011 yılında Niels van de Ven ve çalışma arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada, beklentiye girmenin dönüş yolu etkisi üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ekip tarafından tasarlanan deneylerden birinde bu etki, katılımcılar bisiklet gezisine çıkartılarak incelenmiştir. Aşinalığın dönüş yolculuğu etkisindeki olası rolü, katılımcıların aynı veya farklı, eşit mesafeli bir yoldan geri dönmesini sağlayarak gözlenmiştir. İlk gruba hedefe ulaştıktan sonra aynı mesafede farklı bir yol kullanmaları söylendi. Kontrol grubu ise gittikleri güzergahtan geri döndüler. Anket sonucunda her iki grubun da verdiği süre tahminleri birbirine yakın değerdeydi.

Bu deney sonucuna göre; ilk defa kullandığımız gidiş yolunun beklentimizden daha uzun sürmesi, dönüş yolunun da uzun süreceğini düşünmemize sebep olmaktadır. Bir beklenti ile yola çıkan denekler, dönüş yolculuğunun beklentilerinden daha kısa sürdüğünü düşünmüştür. Yapılan deneylerin sonucunda, beklentilerin ihlalinin bu etkiye neden olduğu görünmektedir.