“Kuzey Afrika’nın incisi Fas, yalnızca Endülüs’ten miras kalan mimarisi, mistik şehirleri ve çarşılarıyla değil; diplomatik ve ekonomik zekâsıyla da küresel sahnede dikkat çekiyor. Avrupa, Afrika ve Arap dünyasının buluştuğu bu Akdeniz ve Atlantik’e kıyısı olan eşsiz topraklar, yumuşak güçten akıllı diplomasiye, sürdürülebilir kalkınmadan küresel yatırımcı çekmeye kadar birçok alanda kendine has bir model geliştiriyor. Türkiye için ise hâlâ yeterince keşfedilmemiş ama büyük potansiyel barındıran bir ortak.”

Geleneksel zirve toplantıları için her yıl en az iki kez devletin ya da stratejik kuruluşların davetiyle geldiğim Fas, benim için sadece renkli çarşıları, baharat kokan medinaları ve Endülüs’ten miras kalan mimarisiyle değil; aynı zamanda stratejik konumu, diplomatik zekâsı ve ekonomik planlamasıyla da dikkat çekici bir ülke.

İlk bakışta sessiz, durağan bir monarşi gibi görünen bu ülke, derinlemesine bakıldığında oldukça akıllı hamlelerle jeopolitik satranç tahtasında kendi yerini güçlendiriyor. Fas, sadece Akdeniz’in değil, Afrika’nın, Atlantik’in ve Arap dünyasının da yükselen oyuncusu olma yolunda ilerliyor. 

Monarşi: Geleneksel meşruiyetin modern yüzü

Kral VI. Muhammed, Fas’ın omurgası. Kraliyet ailesi yalnızca sembolik değil, ülkesinde gerçek anlamda karar verici ve düzen kurucu bir güç. Neredeyse görünmez bir otoriteyle istikrar sağlıyor. Hükümetler değişiyor ama devlet aklı değişmiyor.

Onun liderliğindeki Fas, sessiz ama istikrarlı bir biçimde küresel etki alanını genişletmeye çalışıyor. 

Afrika Birliği’ne dönüşünden Çin ve Körfez ülkeleriyle artan iş birliklerine, Paris ve Washington’daki diplomatik etkileşimlerinden Rabat ve Marakes’te düzenlediği  (çoğuna konuşmacı olarak katıldığım) stratejik zirvelere kadar çok boyutlu bir yaklaşım izliyor. 

Ancak kabul etmek gerekir ki, bu çabanın sonuçları henüz sınırlı ve derinleşmemiş düzeyde. Bir “küresel oyun kurucu” olmaktan ziyade, şu an için daha çok akıllı bir bölgesel aktör konumunda.

Sarayın derin danışman ağı ve yahudi etkisi

Fas’ın siyasi geleneği içinde dikkat çeken bir unsur, kraliyet danışmanları arasında Yahudi kökenli entelektüellerin güçlü konumu. Bu kadim geleneğin en dikkat çekici güncel temsilcisi ise André Azoulay. 

Sadece Fas için değil, Akdeniz diplomasisi, AB ilişkileri ve Arap dünyasında yumuşak güç üretimi konusunda da etkili. 

Aynı zamanda UNESCO Genel Direktörü olan Audrey Azoulay’in babası olan Azoulay, Paris-Rabat hattında stratejik bir sinir ucu gibi çalışıyor.

İsrail ile 2020 sonrası başlayan normalleşme süreci Fas’a stratejik bazı kazanımlar sağladı. Bunların başında gelen, savunma sanayiinde İsrail teknolojisine erişim. Özellikle insansız hava araçları, elektronik istihbarat ve sınır güvenliği gibi alanlarda İsrail ile yapılan anlaşmalar, Fas’ın bölgesel caydırıcılığını artırdı.