Cumhuriyet tarihinin en kritik dönemeçlerinden biri olan 1923 İzmir İktisat Kongresi, bugüne kadar görsel materyal eksikliğiyle biliniyordu.

Doç. Dr. Doğan Çetinkaya ve meslektaşları, İş Bankası’nın 100. yılı çalışmaları sırasında Anıtkabir Arşivi’nde kongreye ait 60’tan fazla fotoğrafın yer aldığı özel bir albümü gün yüzüne çıkardı.

"Sıra İktisadi Zafer’de" başlığıyla kitaplaşan bu çalışma, 102 yıl sonra ilk kez kamuoyuyla buluştu. Çetinkaya, bu fotoğrafların sadece devlet erkanını değil, stantlarda bekleyen çocukları, üreticileri ve sıradan vatandaşları da kapsayan bir toplumsal panorama sunduğunu vurguluyor.

Lozan’a verilen mesaj

Kongrenin toplandığı konjonktür, çalışmanın en çarpıcı noktalarından birini oluşturuyor. 1923 yılında, büyük bir yangın sonrası enkaz halindeki İzmir’de toplanan kongre, o dönem Lozan’da devam eden kapitülasyon tartışmalarına bir cevap niteliği taşıyor. Literatürdeki "Batı dünyasına verilen şirinlik mesajı" algısının aksine Çetinkaya, temel vurgunun sömürgecilik ve emperyalizm karşıtı "iktisadi bağımsızlık" olduğunu ifade ediyor.

Kadınların kongredeki aktif rolü

Albüm, kongreye katılan kadın delegelerin ve izleyicilerin yoğunluğunu da kanıtlıyor. Amele (işçi) grubunda yer alan Hayriye, Emine, Şefike ve Rukiye Hanım gibi isimler sadece katılımcı olarak kalmıyor, aynı zamanda kürsüye çıkarak konuşma yapıyor. Fotoğraflar, localarda kongreyi büyük bir dikkatle takip eden kalabalık kadın gruplarını net bir şekilde gösteriyor.

Diplomasi ve milli ekonomi mirası

Kongrede Sovyetler Birliği Sefiri Aralov ve Azerbaycan temsilcisi Abilov’un varlığı, dönemin jeopolitik dengelerini yansıtıyor. Çetinkaya, "Milli İktisat" ve "Yerli Üretim" kavramlarının kökeninin 1908 Jön Türk devrimine kadar gittiğini, Kemalist dönemin bu mirası devralarak "iktisadi zaferle" taçlandırmak istediğini belirtiyor. Ayrıca bugün bilinen İzmir Enternasyonal Fuarı’nın temellerinin, kongre kapsamında açılan bu "Meşher" (sergi) ile atıldığına dikkat çekiyor.

"O meşhur fotoğraf kongreye ait değil"

Yıllarca ders kitaplarında İzmir İktisat Kongresi’ni temsil eden, Mustafa Kemal Atatürk ve Latife Hanım’ın yan yana göründüğü o meşhur fotoğrafın aslında kongreden olmadığı netleşiyor. Çetinkaya, bu görselin kongreden birkaç hafta önce düzenlenen Kadınlar Kongresi’ne ait olduğunu belirtiyor. Yeni bulunan albümde ise Mustafa Kemal Paşa’nın kongre salonundaki gerçek ve bugüne kadar bilinmeyen flu fotoğrafları ilk kez yer alıyor.