Güneş tutulması şüphesiz ki nadiren şahit olduğumuz bir astronomik olaydır. Peki, nadir görülen ve eşsiz güzelliğiyle fazlasıyla ilgi odağı olan güneş tutulması nedir ve nasıl gerçekleşir?

Güneş Tutulması Nedir?

Güneş tutulması, Ay'ın Dünya ile Güneş arasına girerek Güneş ışınlarının Dünya'ya ulaşmasını engelleyip kendi gölgesini Dünya'nın üzerine düşürmesi olayıdır. Güneş tutulması sırasında Ay'dan hacim olarak 64.3 milyon kat büyük olan Güneş'in, Ay tarafından nasıl tamamen kapatıldığının da mantıklı bir açıklaması vardır.

Güneş'in çapı Ay'dan 400 kat kadar daha uzun olsa da, Ay'ın Dünya'ya mesafesi Güneş'in Dünya’ya olan mesafesinden 400 kat civarı kısadır. Bu mesafe farkı, boyut farkına neredeyse denk geldiği için, Güneş tutulmaları sırasında Ay rahatlıkla Güneş'in neredeyse tamamını örtebilmektedir.

Güneş tutulmalarının çeşitleri vardır. Tam tutulma, parçalı tutulma, halkalı tutulma ve melez tutulma olmak üzere, 4 farklı Güneş tutulması sayabiliriz.

Tam Güneş Tutulması

Tam Güneş Tutulması sırasında Ay, Dünya’nın belirli bölgelerinde Güneş ışığının gelmesini tamamen engelleyecek şekilde Güneş ve Dünya arasında hizalanıyor. Kısa süreliğine de olsa gökyüzünün tamamen kararmasına neden oluyor.

Bu gök olayında asıl nadir olan, Tam Güneş tutulmasının aynı noktadan tekrar görülebilmesidir ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.

Dünya üzerinde yalnızca küçük bir bölgede Ay, Güneş ışığını tamamen engelliyor. Tam tutulmanın görülebildiği bölgelerin dışında Güneş tutulması parçalı olarak görülebiliyor.

Parçalı Güneş Tutulması

Parçalı Güneş tutulması Ay'ın Güneş'i kısmen örtmesi sonucunda oluşur. Her tam ve halkalı tutulma, parçalı tutulma olarak başlar ve tam birleşimden sonra yine parçalı tutulma halinde devam eder ve biter.

Halkalı Güneş Tutulması

Ay, Dünya'dan daha uzak olduğu zamanlarda daha "küçük" görünür ve bu konumundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamaz. Böyle zamanlarda Güneş'in etrafında bir halka görünümü oluşur ve ortasında Ay'ın silueti görülür. Buna Halkalı Güneş Tutulması denir.

Melez Güneş Tutulması

Tutulmanın Dünya üzerinde bazı bölgelerinde tam, bazı bölgelerinde halkalı olarak gözlenmesi demektir. Melez tutulmalar ender olarak görülür ve Güneş tutulmalarının yüze 4’ünü oluşturur.

Güneş Tutulmalarına Doğrudan Bakmak Tehlikelidir!

Tutulma zamanlarında doğrudan Güneş’e bakmak tutulma körlüğü adı verilen, geçici ve hatta kalıcı bulanık görmeye ve gözde kör noktaların oluşmasına neden olan, tehlikeli bir göz hasarı ile sonuçlanabilir.

Güneş tutulmasını gözlemenin en etkili ve sağlıklı yolu, direkt olarak Güneş gözlemi için üretilmiş özel filtreli gözlükler kullanmaktır. Bu gözlüklerin üzerinde hiçbir delik olmaması gerekir.

3D gözlük, röntgen gözlüğü, isli cam, polaroid filtre, renkli film şeridi, fotoğrafik nötral yoğunluk filtresi ve güneş gözlüğü ile Güneş'e bakmamak gerekir. Bu gözlükler, sadece karanlık göstermeye yarayan gözlüklerdir; ancak Güneş'ten gelen ışık, görünür ışıktan ibaret değildir. Özellikle morötesi ışık tehlikelidir ve bu tür gözlükler bu dalga boylarını büyük oranda geçirir.

Güneş Tutulması Sırasında Meydana Gelen Tuhaf Şeyler

Güneş tutulmasının kendisi başlı başına merak uyandıran bir olaydır. Tutulma sırasında, öncesinde veya sonrasında meydana gelenlerde hayli ilgi çekicidir.

Baily'nin Boncukları

Tam veya halkalı bir güneş tutulması güvenli bir şekilde izlendiğinde, ayın kenarında bir kolye gibi boncuklu görünen bir ışık şeridi fark edilebilir. Bu olay Baily boncukları olarak bilinir. Adını 1836'da bu etkiyi tanımlayan gökbilimci Francis Baily'den alan bu etki, güneş ışığının ayın düzensiz arazi yüzeyiyle etkileşiminden kaynaklanmaktadır.

Güneş Çıkıntıları

Filamentler olarak da bilinen güneş çıkıntıları, güneşin yüzeyinden ortaya çıkan devasa plazma ve manyetik alan yapılarıdır. Normalde bu çıkıntılar Dünya'dan görünmez ancak tutulma sırasında ayın arkasında, bir çiçeğin yaprakları gibi görülebilirler.

Düşen Sıcaklıklar

Tutulmayı gerçekleştiği sırada Ay Güneş’in önüne geçtiği zaman sıcaklık hızla düşebilir. Sıcaklıkların ne kadar düşeceği yere, yılın zamanına ve tutulma türüne göre değişir. Çoğu yerde, tam tutulma sırasında yaklaşık 2,8 ila 5,6 santigrat derece sıcaklık düşüşleri görülür.

Değişen Rüzgârlar

Sıcaklık düşüşünün yanı sıra tutulmanın yaşanacağı bölgelerde rüzgâr yönünün de değişmesi beklenir. İlk olarak, Ay Güneş’i kapatmaya yaklaştıkça rüzgâr azalır. İkinci olarak 2016 yılında yapılan bir araştırma, Ay'ın kapsama alanı zirveye ulaştıktan sonra rüzgârın genellikle farklı bir yöne doğru esmeye başladığını ortaya çıkardı. Bu etki tam, halkalı ve hatta kısmi tutulmalarda ortaya çıkarabilir.

Kafası Karışmış Hayvanlar

Yapılan bir araştırmaya göre gün ortasında gökyüzü aniden karardığında hayvanların kafası karışabilir. Ağustos böcekleri ve cırcır böcekleri gibi alaca karanlık yaratıkları akşam şarkılarını ötmeye başlayabilir. Kuşlar tüneklerine dönerken inekler ve atlar uyumaya çalışabilir.

Şifreli Radyo Dalgaları

Hem tam hem de halkalı tutulmalar gerçekleştiği zaman belirli radyo dalgası frekanslarını bozmaktadır ve bunun nedeni bilinmemektedir. Bilim insanları bu durumun, Güneş’in, Güneş patlamaları ve Güneş fırtınaları gibi olaylara tepki olarak dalgalandığı bilinen, Dünya'nın iyonosferiyle (atmosferin elektromanyetik dalgalarını yansıtan katman) bir etkileşimi olup olmadığını araştırıyor.

Karışık Mikroplar

Mikroorganizmalar bile güneş tutulmasının tuhaf titreşimlerine karşı duyarlı olabilir. 2011 yılında Hindistan'da bir tam tutulma sırasında laboratuvar petri kaplarında büyüyen bakteriler üzerine yapılan bir araştırma, tutulmanın zirvesine yakın yerlerde mikropların küçüldüğünü ve farklı şekillerde şekillendiğini ortaya çıkardı. Ancak bu sonuçlar henüz tekrarlanmamıştır.

Tuhaf Gölgeler

Tutulma sırasında yere bakıldığında ağaçların ve diğer nesnelerin iğne deliği etkisi yaratan gölgeleri, küçük hilallerle şeklinde olacaktır. Bu küçük ışık halkaları yalnızca parçalı güneş tutulması sırasında ortaya çıkar.

Gölge Şeritler

Tam tutulma gerçekleşmeden birkaç saniye önce düz renkli yüzeylerde dalgalı açık ve koyu şeritler görünebilir. Gökbilimciler bu gölge şeritlere neyin sebep olduğunu veya neden sadece bazen ortaya çıktıklarını hala tam olarak bilmiyorlar. NASA'ya göre bu gölge şeritlerin kayıtları dokuzuncu yüzyıla kadar uzanmaktadır.

Görünür Yıldızlar ve Gezegenler

Tam Güneş tutulması sırasında Ay, yıldızların ve gezegenlerin gökyüzünde görünmesine yetecek kadar güneş ışığını engeller. Ancak bunlardan yalnızca en parlakları görülebilecektir ve hangilerinin ortaya çıkacağı Dünya'nın o andaki konumuna bağlı olacaktır. Örneğin 2024’te olacak olan tam tutulma sırasında Venüs ve Jüpiter'i görebileceksiniz.