Pekin, şirketlerinin ABD’dekilerle arasındaki farkı kapatabilmesi için sanayi politikası yaklaşımını yapay zeka firmalarına uyguluyor.

---

16 Temmuz 2025, 23:00 Güncelleme: 17 Temmuz 2025, 09:21

Geçen yıl temmuzda OpenAI, gelişmiş yapay zeka sistemlerine Çin’den erişimi engellediğinde, Çinli yazılımcılar umursamaz davranarak açık kaynak sistemlerine yöneldi. Bu sistemler, teknolojinin kamuya açık şekilde paylaşıldığı ve herkesin üzerine yeni ürünler inşa edebildiği platformlardı. O dönemde çoğunlukla Meta’nın açık kaynak ürünü tercih ediliyordu. Fakat geçen yıl içinde gelişmiş yapay zeka geliştirme yarışında büyük bir kayma yaşandı. DeepSeek ve Alibaba gibi Çinli şirketler, dünya çapında en başarılı sistemler arasında yer alan kendi açık kaynak yapay zeka çözümlerini ortaya çıkardı.

Çin, insan beynine rakip teknolojiler geliştirme yarışında ABD ile hızla arayı kapatıyor. Bu tesadüf değil. Çin hükümeti, elektrikli araç ve güneş enerji sektörlerinde uyguladığı stratejiyi yapay zekaya da taşıyarak on yıldır bu alana kaynak aktarıyor. RAND Corporation’da araştırmacı olan Kyle Chan’a göre Çin, yapay zeka teknolojisinin tamamına devlet desteği uyguluyor; çipten veri merkezine, oradan enerjiye kadar.

Yerli üretimi teşvik etti

Son on yıldır Pekin, daha önce ithalata bağımlı olduğu ileri teknoloji sektörlerinde yerli üretimi teşvik etti. Bu yaklaşım, Çin’i dünya imalatının üçte birini üreten, elektrikli araçlar, piller ve güneş panellerinde lider konuma yükseltti. Aynı politika, yapay zekanın temel yapı taşları olan hesaplama gücü, nitelikli mühendisler ve veri kaynakları için de benimsendi.

Bu sanayi politikası, üç ABD başkanının Nvidia gibi yapay zeka çip üreticilerinin satışını kısıtlamasına karşı bir hamle olarak yürütüldü. Nvidia, pazartesi günü ABD hükümetinin Çin’e özgü H20 çip satışını lisanslı olarak onayladığını açıklarken, Huawei gibi Çinli şirketler de alternatifler geliştirmek için hızla çalıştı.

Yapay zeka alt yapılarını devlet finanse ediyor

Pekin’in yapay zeka stratejisi, Washington’ın kısıtlamalarına rağmen Çinli teknoloji firmalarının ilerlemelerini desteklemeyi hedefliyor. ABD’de Google ve Meta gibi firmalar veri merkezlerine milyarlar harcarken, Çin’de veri merkezleri, yüksek kapasiteli sunucular ve çip teknolojileri gibi yapay zeka altyapıları devlet tarafından finanse ediliyor. Ayrıca, Çin hükümeti en yetkin mühendisleri tek bir laboratuvar ağı altında toplamak için Alibaba ve ByteDance gibi büyük teknoloji firmalarıyla ortak çalışan araştırma merkezleri kurdu. Bankalar ve yerel yönetimler, yüzlerce start‑up’ı desteklemek için kredi musluklarını açtı. 2014’ten bu yana yarı‑iletken endüstrisini büyütmek için yaklaşık 100 milyar dolar yatırıldı; nisan ayında da genç yapay zeka girişimleri için 8,5 milyar dolarlık fon ilan edildi.

Hangzhou’daki Dream Town gibi yapay zeka yeteneklerinin toplandığı startup bölgeleri, Alibaba ve DeepSeek gibi şirketlere ev sahipliği yapıyor. Deep Principle kurucusu Jia Haojun, “Erken aşama araştırma maliyetlerinin yüzde 10–15’ini bile devletin karşılaması bize büyük avantaj sağlıyor" dedi. Bölgesel yönetimler, startup’ları çekmek için teşvik yarışına girdi. Jia, Deep Principle’ın Hangzhou’daki bir bölgeden 2,5 milyon dolarlık destek aldığını ve ofis ile çalışan konutları konusunda yerel bir yetkiliden yardım gördüklerini belirtiyor.

ABD yapay zeka sistemleri Reddit, Wikipedia gibi Çin’in sansürlü internetinde erişilemeyen kaynaklardan yararlanarak geliştirildi. Çinli firmalar ise kamu kullanımına uygun yapay zeka ürünlerinin Pekin’in bilgi kontrolüne uymasını sağlamalı. Bu nedenle devlet, ana akım değerler korpusu adlı, yayınlanmış ve onaylanmış devlet medyası makalelerine dayalı veri kaynakları oluşturdu.

Ayrıca ByteDance, kullanıcı verilerini analiz ederek en popüler yapay zeka sistemlerini geliştirmede büyük avantaj sağladı. Ama Çin’in bu sanayi politikasının verimliliği bazı yönlerden zayıf. Birçok yapay zeka girişimi, düşük fiyatla rekabet ettiğinden kaynak ve odak dağınıklığı yaşanıyor. Ayrıca teknoloji hızla değiştiğinden kaynak kaydırmak zorlaşıyor. Çinli şirketler yüz tanıma gibi alanlara yıllar harcadı ama ChatGPT’nin ardındaki üretken yapay zeka ilerlemeleri karşısında hazırlıksız yakalandı.

Devlet desteğinin büyük kısmı, Huawei ve Qualcomm’un tasarladığı çipleri üreten Çin’in önde gelen çip üreticisi SMIC’e aktı. SMIC, Nvidia’yı hedef alan yapay zeka çiplerini üretmek için hızla çalışıyor. Ancak Huawei’nin çipleri bazı işlevlerde Nvidia kadar güçlü olsa da tam yetkin değil ve büyük ölçekli üretim konusunda sorunlar yaşamıyor. Chan şöyle yorumluyor: Kesintiye uğransa bile bir alternatif olsun diyerek bir performans gecikmesi olsa da Çin’in yapay zeka endüstrisi tamamen durmasın.

En hızlı yol: Açık kaynak sistemler

Çinli firmalar Silicon Valley’e yetişmenin en hızlı yolunun açık kaynak sistemleri olduğunu düşünüyor. Alibaba geçen yıl birkaç popüler açık kaynak sistemi piyasaya sürdü. ByteDance de geçen yıl altyapısına dair detayları yayınladı. Bu ay Huawei de bir sistem yayınladı. Hatta Baidu bile kapalı sistem modelleri konusunda aldığı tavrını değiştirerek bazı sistemlerini açık kaynak haline getirdi.

OpenAI ve Google kapalı sistemlerle erişim için ücret alırken, Çin’in açık kaynak yaklaşımı dünya genelindeki mühendislerin bu sistemler üzerinden çalışmalarını kolaylaştırdı. OpenAI, DeepSeek gibi Çinli firmaların diğer pazarlarda ABD rakiplerini engelleyip yeni teknolojinin standartlarını belirleme fırsatı bulabileceği konusunda uyarıda bulundu.

OpenAI CEO’su Sam Altman, Amerikan ve Çinli yapay zeka firmalarını ideolojik rekabet olarak niteleyerek, "Demokratik yapay zekanın otoriter yapay zekaya karşı kazanmasını istiyorum" dedi. Bu yaklaşımın küresel mühendisler için daha çekici olması düşünülüyor. Interconnected Capital kurucusu Kevin Xu’ya göre açık kaynak, teknolojik yumuşak gücün kaynağıdır. Hollywood sineması ya da Big Mac gibi.

---