Trump yönetiminin yüzde 10 hisse alacağını açıkladığı Intel’in daha önce ABD tarafından yaptırım uygulanan Çinli şirketler ile çalıştığı ortaya çıktı.

ABD Başkanı Donald Trump geçen hafta cuma günü, hükümetinin donanım üreticisi Intel’de yüzde 10’luk hisse alacağını açıkladı. Bu adım, ABD hükümetinin özel teknoloji sektörüne daha önce görülmemiş bir şekilde müdahil olması anlamına geliyor. Şimdi Forbes’un öğrendiğine göre Intel'in Uniview de dahil olmak üzere çok sayıda Çinli gözetim firmasıyla, kamuoyunda pek bilinmeyen ortaklıkları bulunuyor. Uniview, geçen yıl ABD'nin yaptırım listesine alındı çünkü "insan hakları ihlallerine olanak sağlayan yüksek teknolojili gözetim sistemlerini genel halka, Uygurlara ve diğer etnik ve dini azınlık gruplarına karşı kullanmakla" suçlandı. Uniview, yaptırımların yeniden değerlendirilmesi için ABD’ye başvurdu.

Intel’in Çince sitesinde ayrıca, son beş yılda birçok yaptırıma maruz kalan büyük bir gözetim kamera üreticisi olan Hikvision ve 2021’de yaptırım listesine alınan yüz tanıma şirketi Cloudwalk ile ortaklıklara atıfta bulunan belgeler yer alıyor. Her iki şirket de ABD hükümeti tarafından Uygurların gözetlenmesi yoluyla insan hakları ihlallerine katkı sağladıkları iddiasıyla suçlandı.

Intel’in internet sitesinde, Deep Eye akıllı kamerasına yönelik tanıtım materyallerinde, Hikvision “Intel ile derin iş birliğini” büyük bir heyecanla anlatıyor ve Intel’in teknolojisinin gözetim sistemlerine entegre edildiği birçok yöntemi listeliyor. Intel ayrıca, perakende odaklı olduğu belirtilen Cloudwalk’un Juyan akıllı kameralarında Atom işlemcisinin kullanımını da vurguluyor.

Ortaklıkları reddetmedi

Intel sözcüsü Nancy Sanchez, Forbes’a yaptığı açıklamada bu ortaklıkları reddetmedi. Sözcü, “Intel, faaliyet gösterdiğimiz tüm bölgelerde ilgili yasa ve düzenlemelere uymaya ve operasyonlarımız, ürünlerimiz ve tedarik zincirimiz genelinde sorumlu iş uygulamaları benimsemeye kararlıdır. Bu kapsamda, BM Rehber İlkeleri, ILO sözleşmeleri ve OECD yönergeleri gibi uluslararası alanda tanınan çerçevelere uymaktayız, bu ilkeler tüm faaliyetlerimizi yönlendirir" ifadelerini kullandı. 

Sanchez, “Intel ürünlerinin çoğu, son kullanım yönlendirmesi yapılamayan genel amaçlı bileşenlerdir ve üçüncü taraflar aracılığıyla dağıtılır” dese de şirketin “tedarikçileri, müşterileri ve distribütörleri aynı sorumlu iş standartlarına tabi tuttuğunu” belirtti. 

Şirketin internet sitesi Uniview’i 'titanyum üyelik ortağı' olarak tanımlıyor ve video bağlantılı hepsi bir arada makinesini tanıtıyor. Bu sistemin, 'görüntü/nesne algılama/tanıma/sınıflandırma' ve 'video gözetimi ve analizi' gibi işlevleri Intel teknolojisiyle sağladığı belirtiliyor. Ürünün kapsama alanı Çin ana karası, Makao ve Hong Kong olarak listelenmiş. Intel’in sitesi ayrıca Uniview’in Intel akıllı kameraları ve görsel işlemcilerini kullandığı akıllı şehir çözümü projesini öne çıkarıyor. Bu çözüm Çin dışında Kuzey Amerika da dahil olmak üzere birçok pazarda sunuluyor.

Intel ile Uniview’in ortaklığının ne zaman başladığı belli değil, ancak Intel’in internet sitesinde yer alan Uniview’in “Hepsi Bir Arada Makinesi” broşürü 11 Mart 2025 tarihli. Hikvision vaka çalışması ve Cloudwalk ortaklığına dair belgelerde ise tarih belirtilmemiş.

"Akıllı şehir konsepti halkın gözetimi üzerine kurulu"

2020’de gözetim araştırma grubu IPVM’in yaptığı haberde Uniview’in, gözetim görüntülerinde Uygur kökenli kişileri tespit edebildiğini iddia eden bir “etnisite tespiti” yazılımı geliştirdiği ortaya çıkmıştı. Hikvision ve başka bir yaptırımlı Çinli gözetim şirketi Dahua ile birlikte Uniview, 2020 yılında Çin hükümetine ırka dayalı gözetim standartlarının yazımında yardım etti. Şirket, Çin hükümetine gözetim yazılımı sağlayan büyük bir tedarikçi ve ülke genelindeki birçok polis teşkilatıyla akıllı hapishane, akıllı polis ve akıllı trafik gibi projelerde doğrudan ortaklıklara sahip. 

Atlantic Center’ın Çin Merkezi’nde araştırmacı olan ve SentinelOne’da Çin odaklı danışmanlık yapan Dakota Cary Forbes'a yaptığı açıklamada, “Çin’deki akıllı şehir konsepti, halkın daha fazla gözetimi üzerine kuruludur" dedi. Hikvision, Xinjiang bölgesindeki Uygurların baskılanmasına ortak olduğu iddiasıyla beş yılı aşkın süredir ABD hükümetinin hedefinde. 2019’da ABD Varlık Listesi’ne alındı (bu da ABD şirketlerinin ona satış yapması için izin alması gerektiği anlamına geliyor) ve FCC tarafından ulusal güvenlik tehdidi olarak tanımlandı.

Bu yılın başlarında, ABD temyiz mahkemesi, FCC’nin 2022’de Hikvision ekipmanlarının ABD’de kullanımına yetki verilmesini yasaklayan kararını bozma girişimini reddetti. Haziran ayında Kanada, ulusal güvenlik gerekçesiyle Hikvision’a faaliyetlerini durdurma talimatı verdi; şirket bu karara itiraz etti. ABD Hazine Bakanlığı, Cloudwalk’u Çin askeri-sanayi kompleksinin bir parçası olarak tanımladı. Bunun nedeni olarak da şirketin yüz tanıma teknolojisinin “bireyleri cilt pigmentasyonuna göre tanımlayabilmesi” gösterildi.

Intel’in kurumsal İnsan Hakları İlkeleri, şirketin ürünlerinin insan haklarına zarar verecek şekilde kullanılmasını desteklemediğini veya tolere etmediğini belirtiyor. İlkeler şöyle devam ediyor: Eğer bir iş ortağımızın Intel ürünlerini insan hakları ihlalleriyle bağlantılı olarak kullandığına dair bir endişeden haberdar olursak, üçüncü tarafla olan iş ilişkisini, ürünlerimizin insan haklarına zarar vermediğine yüksek güven duyana kadar kısıtlar veya sona erdiririz.

Çin'deki operasyonlarının ne yaptıklarını bilmiyorlar

Intel, yaptırım uygulanan gözetim firmalarıyla olan ortaklıklarının bu İnsan Hakları İlkeleri’ni ihlal edip etmediğine dair sorulara yanıt vermedi. SentinelOne’dan Cary, “Bazen büyük şirketler, Çin’deki operasyonlarının ne yaptığını tam olarak bilmez. Çok sayıda şirketle konuştum ve ‘Bizim Çin ofisi ne yapıyor?’ diye şaşıranlar oldu. Ayrıca Uniview, yaptırım listesinde yer aldığına göre, onlarla çalışmayı gerçekten bırakmalılar" ifadelreini kullandı.

Bu ayın başlarında Trump, Intel CEO’su Lip-Bu Tan’ın istifa etmesini istemişti. Gerekçe olarak Tan’ın, Çin ordusuyla bağlantılı şirketlere yaptığı çok sayıda yatırımı gösterdi. Tan, daha önce Cadence Design Systems adlı şirketin CEO’suydu ve bu şirketin Çin şubesi, Tan’ın CEO’luğu döneminde bir Çin askeri üniversitesiyle iş yaparak ABD ihracat kontrollerini ihlal etti. Cadence, yaptırımları ihlal ettiğini kabul etti ve 140 milyon dolardan fazla para cezası ödemeyi kabul etti. Trump’ın açıklamasından sonra Intel, Tan’a destek veren ve Trump’ın gündemiyle uyumlu yatırımları vurgulayan bir açıklama yaptı.

Intel'in en büyük pazarıydı

Intel, son yıllarda Çin hükümetiyle zorlu bir ilişki yaşıyor. 2023’te Çin, Intel’in en büyük pazarıydı. Ancak 2024’te Çinli yetkililer, hükümet kurumlarının sistemlerinde Intel işlemcilerinin kullanımını aşamalı olarak durdurmasını öneren bir kılavuz yayınladı. Financial Times'ın haberine göre yerel hükümetler 2024’te hâlâ Intel işlemcileri satın alıyordu ancak yabancı teknolojiden uzaklaşma sürecine girmişlerdi.

2024 yılında Intel’in satışlarının yüzde 76’sı ABD dışındaki pazarlarda gerçekleşti. Şirket, büyük ölçüde birinci sınıf bir Amerikan teknoloji firması olarak görülüyor ve hükümetin yerli çip üretimini yeniden canlandırma çabalarının merkezinde yer alıyor. Ancak son yıllarda Nvidia ve AMD gibi rakiplerle rekabet etmekte zorlanıyor. Intel, çip yasası kapsamındaki fonların ana alıcılarından biri oldu ve bu fonların bir kısmı şimdi hükümetin yüzde 10’luk hisse alımıyla sermayeye dönüştürülüyor. Tan, daha önce yönetim kurulunda yer alıyordu ve geçen yılın sonunda eski CEO Pat Gelsinger’ın görevden alınmasının ardından mart ayında CEO olarak atandı.

Intel pazartesi günü SEC’e yaptığı bir bildirimde, Trump’ın kamu fonlarını Intel’e yatırma kararının “yatırımcılar, çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler, diğer iş ortakları, yabancı hükümetler veya rakipler” tarafından “olumsuz tepkilere” neden olabileceği uyarısında bulundu.