Michael Ancram, İskoçya’nın en köklü ailelerinden birinin mensubuydu. Ama onu özel kılan soyadı değil, o soyadını alçakgönüllülükle taşımayı bilmesiydi.

Royal Liberal Club’ın tarihi salonunda, zarafetiyle, bilgeliğiyle ve insanlığıyla hatırlanacak bir dostu, Lord Michael Ancram’ı (Lord Lothian) anmak üzere bir araya geldik. Törende yalnızca geçmişe saygı değil, bugüne ve geleceğe dair derin düşünceler de vardı. Ana konuşmayı, İngiltere’nin eski Başbakanı Sir John Major yaptı. Sözleri, hem bir dostun hatırasına hem de çağımızın liderlik krizine tutulmuş bir aynaydı.

Michael Ancram, İskoçya’nın en köklü ailelerinden birinin mensubuydu. Ama onu özel kılan soyadı değil, o soyadını alçakgönüllülükle taşımayı bilmesiydi. Siyasetin vakar, diplomasinin vicdan taşıdığı bir dönemin temsilcisiydi — zarif, düşünceli, sessiz ama ikna edici.

Bir çağın zarafeti

Salonda, İngiliz kamu hayatının “altın çağı”nı hatırlatan birçok sima vardı: Jack Straw, Lord David Howell, Susan Eisenhower, Johan Eliasch, Philip Hammond, Malcolm Rifkind ve daha niceleri... O an sanki İngiltere’nin eski siyasal zarafeti yeniden canlanmış gibiydi: samimiyetle, ölçülülükle, görev bilinciyle dolu bir atmosfer.

John Major konuşmasında Michael’ın Kuzey İrlanda barış sürecindeki kilit rolünü anlattı. “Barış,” dedi Major, “Michael’ın doğasında vardı. O, kavgayı değil, köprü kurmayı seçti.”

Gerçekten de Ancram, İngiliz diplomasisinin en sessiz ama en kalıcı köprülerinden birini inşa etmişti. Kimi zaman yalnızca bir el sıkışmanın bile mucize sayıldığı günlerde, o tarafsız bir güven limanıydı.

Türkiye’ye dair bir inanç

Michael’la her sohbetimizde Türkiye mutlaka konuşulur, o da şu cümleyi yinelerdi:

“Eğer Türkiye kendisini akıllıca konumlandırır ve güven verir hale gelirse, dünyanın en önemli köprülerinden biri olabilir.”

Yıllar önce Londra’da, aralarında İbrahim Kalın’ın da bulunduğu bir Türk grubuyla yaptığımız bir toplantıda, Türkiye’nin kıtaları, kültürleri ve fikirleri birbirine bağlayabilecek eşsiz potansiyelini büyük bir tutkuyla anlatmıştı. Köprü kurmak onun yaşam felsefesiydi. Londra ile Washington arasında da görünmez ama güçlü bir hat oluşturmuştu; transatlantik diyaloğun en saygı duyulan isimlerinden biriydi. Washington’da, Ürdün Prensi Hassan’la birlikte katıldığımız bir toplantıda, ona duyulan sevgi ve güveni bizzat gözlemlemiştim.

“Türkiye’de enerji insanların kalbinde de var”

Michael sadece bir devlet adamı ve dost değil, aynı zamanda başkanlığını yaptığım Bosphorus Energy Club ve London Energy Club danışma kurullarında da aktif bir üyemizdi. Üç kez İstanbul’a geldi. Bir akşam Boğaz kıyısındaki sade bir balık lokantasında otururken, gülümseyerek şunu söylemişti:

“Türkiye’de enerji sadece yerin altında değil, insanların kalbinde de var.”

Bu cümle, onun hem gözlem gücünü hem de insanî sezgisini özetliyordu.

John Major: Gerçek liderlik hâlâ değerlerde saklı

Törende John Major’ın sözleri, bugünün dünyasına da ayna tuttu. Çin’in “tahminlerimizin ötesinde” bir hızla yükseldiğini, artık yalnızca bir aktör değil, yönetilmesi zor bir güç haline geldiğini söyledi. ABD’ye yönelik eleştirilerini de dengeyle dile getirdi:

“Dünyanın geri kalanı Amerika’yı sömürüyor diyorlar ama bakıyoruz ki Amerika, sömürüldükçe daha da güçleniyor.”

İngiltere’nin ahlaki liderlikten çekilmesini büyük kayıp olarak gördü. Brexit için de yine aynı eleştiriyi getirdi:

“Avrupa’dan ayrılmak yalnızca coğrafi bir kopuş değil; aynı zamanda düşünsel ve ahlaki bir geri çekilmedir.”

Ve ardından şu cümleyle salona derin bir sessizlik çöktü:

“Gerçek liderler azaldı. Popülistler yükseliyor ama sorun çözmüyorlar; birleştirmek yerine bölüyorlar.”

Major, konuşmasını ironik ama düşündürücü bir tespitle bitirdi:

“Elbette Batı’nın da sorunları var. Ama dikkat edin, insanlar hâlâ Rusya’ya, Çin’e, Suudi Arabistan’a ya da İran’a değil, İngiltere’ye girmek için kuyrukta bekliyorlar.”

Bir cümlede özetlemişti:

İngiltere artık bir imparatorluk değil, ama hâlâ bir değerler sistemi ve ahlaki çekim merkezi.

Bir sohbette liderlik dersi

Törenden sonra John Major’la kısa ama derin bir sohbetimiz oldu. Konu dönüp dolaşıp liderliğe geldi. Ona yakında yayımlanacak olan “Çılgın Liderler Çağı” (Destek) kitabımdan bahsettim: Rasyonel ama yorgun liderlerin etkisizleştiği, buna karşılık karizmatik, popülist ve “çılgın” liderlerin yükseldiği bir döneme girdiğimizi anlattım.

Major sakin bir tebessümle dinledi ve ardından şunu söyledi:

“Liderlik, günü kurtarmakla değil, değerleri koruyarak geleceği inşa etmekle ilgilidir. Popülistler sahneyi doldurabilir ama geride yalnızca gürültü bırakırlar.”

O hâlâ ahlaki değerlere dayalı liderlik anlayışının savunucusu. Konuşmamızda Putin’den de bahsetti; “Güç, etik pusula olmadan sonunda kendi ağırlığı altında ezilir,” dedi. “Gerçek lider,” diye ekledi, “yalnızca kazanan değil, insanlığa rehberlik edebilendir.”

Bu sözler bana kitabımın özünü bir kez daha hatırlattı:

Dünyayı değiştirenler genellikle “çılgın” olanlardır — ama onların bile bir vicdan pusulasına ihtiyacı vardır.

Bir medeniyet olgunluğu olarak vefa

İngiltere’nin bana her zaman hayranlık uyandıran yanlarından biri, eski liderlerini unutmamasıdır. John Major gibi isimler, görevden ayrıldıktan sonra bile deneyimlerini paylaşabilecekleri saygın platformlarda yer bulur. Bu sadece bir devlet geleneği değil; bir medeniyet olgunluğunun göstergesidir.

Dostum Michael Ancram’ın sessiz hatırası önünde otururken şunu düşündüm:

Dünya, ilerlemek için belki de daha fazla teknolojiye, fonlara ya da algoritmalara değil; yeniden karaktere, vicdana ve ahlaki berraklığa dayalı liderliğe ihtiyaç duyuyor. Belki de çağımızın asıl krizi, kaynakların tükenmesi değil, onları doğru yönlendirecek vicdanın ve vizyonun aşınmasıdır. Ve dün Londra’da, bir “köprü kurucunun” hatırası önünde, bu eksikliği her zamankinden daha derin hissettim.

Huzur içinde yat, Michael Ancram.