Yaşamımız boyunca sayısız karar vermemiz gerekir. Kimi anlık karalar olup mühim olmasa da bazıları hayatımız için oldukça önemli olabilir. Peki ya verdiğimiz tüm kararlar gerçekten yalnızca bizim kararlarımız mıdır? Kararlarımızı tek başımıza tamamen hür irademizle mi alıyoruz? Yaşadığımız toplumun bu kararlarımız üzerinde etkisi var mıdır? Toplum içinde yaşamak o topluma uyum sağlamakla mümkündür. Bu uyum yanlış olduğunu bildiğimiz şeyleri dahi bize yaptırabilecek kadar güçlü olabilir mi?

Bugüne kadar bu gibi sorulara cevap arayan birçok psikolojik çalışma yürütülmüşütür. Bu çalışmalar arasında en ünlü olanlardan biri Asch uygunluk deneyleridir. Swarthmore Koleji'nden sosyal psikolog Solomon Asch tarafından yürütülen Asch uygunluk deneyleri, 1950'lerde yayınlanan ve grup içerisinde bireyin, gruba uyum sağlama gücünü gösteren bir dizi çalışmadır. Asch deneyleri bir kişinin kendi görüşlerinin içinde bulunduğu grubun görüşlerinden ne ölçüde etkilendiğini ortaya çıkarmak amacı ile tasarlanmış ve uygulanmıştır. Asch, insanların grubun geri kalanına uymak için gerçeği görmezden gelmeye ve yanlış bir cevap vermeye ne kadar yatkın olduklarını bu deneyler ile ortaya çıkarmıştır.

Uygunluk Nedir?

Uygunluk bir standarda veya sosyal tekdüzeliğe bağlı kalma ideolojisi olarak tanımlanabilir. Psikolojik terimlerle uygunluk, bir bireyin ait olduğu sosyal grubun söylenmemiş kurallarına veya davranışlarına uyma eğilimini ifade eder. Toplum içinde uyumlu olma eğilimi içinde olduğumuz ve olmadığımız durumlar vardır. Araştırmalar insanların, olabileceklerine inandıklarından çok daha fazla toplumun geri kalanına uymaya eğilimli olduklarını gösteriyor. Araştırmacılar, insanların sosyal normlara ne derece uyduklarını veya isyan ettiklerini uzun zamandır merak etmişleridr. Asch deneylerinde de insanların, hatalı olduğunu bilseler bile toplum baskısıyla uyum sağlamaya nasıl ve ne derece yönlenebilecekleriyle ilgilenmiştir. Asch uygunluk deneyinin amacı da uygunluğun gücünü göstermektir.

Ach Uygunluk Deneyleri

Asch deneyleri öncesinde Muzafer Sherif adlı bir sosyal psikolog, sıradan insanların bir grubun davranışına ne ölçüde uyacağını belirlemek için bir deney yapmıştır. Çalışmada, 3 katılımcı tamamen karanlık bir odaya getirilir. Ardından, bir duvardaki küçük bir ışık noktası gösterilir. Birkaç dakika boyunca katılımcılar ışığı izlediğinde artık onu hareket ediyormuş gibi görürler. Nokta aslında hareket etmez bu optik bir yanılsamadır. Daha sonra katılımcılardan ışık noktasının ne kadar uzağa hareket ettiğini tahmin etmeleri istenir. Bu tahminler yüksek sesle yapılır ve tekrarlanan denemelerde, üç kişilik her grubun bir tahminde birleştikleri gözlemlenmiştir. Çalışmanın ana bulgusu, grupların kendi algılarını sosyal normlar ile bulmalarıdır. Bu deney sonrasında Solomon Asch bir başka uygunluk testi tasarlamıştır. Asch, Şerif'in uygunluk deneyindeki ana sorunun, ışık noktasının ne kadar uzağa hareket ettiğine dair doğru bir yanıt olmaması olduğunu düşünmüştür. Çünkü buradaki hareket sadece optik bir yanılsamadır. Doğru cevap olmadığında bir kişinin topluma uygunluğuna dair bir sonuca varılamayacağını düşünmüştür. Bunun üzerinde Solomon Asch, grubun çoğunluğundan gelen sosyal baskının bir insanı uyum sağlama konusunda ne ölçüde etkileyebileceğini araştırmak için deneyler geliştirmiştir.