Açlık Oyunları serisinin ilk filmindeki iz sürücü katil yaban arıları Katniss’i soktuğunda, Katniss zehrin etkisiyle halüsinasyonlar görmeye başlar. Halüsinasyon görülür, peki ya koklanır mı? Halüsinasyon ya da diğer ismiyle varsanı, duyu organlarını uyaran bir nesne veya farklı bir uyarıcı olmadığı halde kişilerin sanılar algılamasıdır. Varsanılar özellikle psikolojik hastalıklarda sıklıkla gerçekleşir, bunlar görülebildiği gibi, işitme, dokunma, koklama ve tat gibi diğer duyular yoluyla da algılanabilir.

Şekil 1. Açlık oyunları filmindeki iz sürücü arılar

Phantosmia denilen koku halüsinasyonları, migren benzeri baş ağrısının veya ameliyat ve rayoterapi gibi işlemlerin etkisiyle görülebilir. Koku halüsinasyonlarında insanlar aldıkları kokuları genellikle yanık, çürük veya kimyasal gibi rahatsız edici kokular olarak tanımlarlar. Eğer kötü kokular özellikle günlük hayatımızda keyifle tükettiğimiz kahve, çikolata ve çay gibi gıdalardan alınıyorsa bu bozukluğa Parosmia denir. Koku alma bozuklukları çürümüş gıdaların veya gaz kaçaklarının algılanmasına engel olabileceği için tehlikeli olabilir.

Şekil 2. Kokunun Algılanması

Koku halüsinasyonları Rhinovirüsü ve Influenza virüslerinin etkisiyle görülebildiği gibi, Koronavirüs (COVID-19) sonrası da görülür. Harvard Tıp Okulu’ndaki araştırmacıların farelere, insan olmayan primatlara ve insana ait koku alma hücrelerinde yaptığı sekanslama çalışmalarına göre koronavirüsün bağlandığı iki protein ACE2 ve TMPRSS2, koku alıcı sinir hücrelerine yapısal destek sağlayan ve koku bilgisinin taşınmasını sağlayan sustentacular hücrelerde çok fazla sayıda bulunur. Virüsün etkisiyle sinir hücresinin kendisi zarar görmemiş olmasına rağmen, sinir hücrelerin, çevreleyen ve yenilenmeyi sağlayan destek yapısı zarar görür. Sinir hücrelerinin iltihaplanan bu bölgelerde etkili bir şekilde çalışmamasıyla koku alma bozukluğu gerçekleşir.

Şekil 3. Koronavirüsten zarar gören hücreler (mavi bölge)

Bir çalışmaya göre koronavirüs hastalarının yaklaşık %6’sı koku alma bozukluğu yaşar. Korona sonrası oluşan koku alma bozukluğu enfeksiyon geçtiğinde düzelebilir veya bir süre daha etkisi devam edebilir. Koronavirüs sonrası görülen koku bozuklukları için uygulanan bir tedavi yoktur. Fakat burundaki sinir hücrelerini çevreleyen zarar görmüş epitel hücreler zamanla kendilerini yenileme özelliğine sahiptir. Yeni oluşan sinir hücreleri olgunlaştıkça kokuyu ileten sinir yolları tekrar oluşur. Böylelikle koku alma bozuklukları kısmen ya da tamamen düzelebilir. Ancak yenilenme süreci iki yıl ya da daha fazla sürebilir.