2025 yılı, doğa ve halk sağlığı açısından endişe verici bir haberle kapanıyor. Kuzey Amerika’daki yaban hayatı yetkilileri, geyikler arasında hızla yayılan ve tamamı ölümle sonuçlanan tehlikeli bir beyin hastalığı konusunda uyarı yayınladı.

Son haftalarda ABD’nin Arkansas ve Wisconsin eyaletleri ile Kanada’nın Manitoba bölgesinde, Kronik Zayıflatıcı Hastalık (CWD) olarak bilinen rahatsızlığın daha önce görülmediği alanlarda tespit edildiği bildirildi. “Deli dana” hastalığına benzer özellikler taşıyan CWD, sadece ekosistem için değil, potansiyel olarak insanlar için de risk oluşturuyor. Özellikle avcılar, risk grubunda yer alıyor.

Prionlar: Bilimin “zombi proteini”

CWD’nin arkasındaki temel neden, prion adı verilen sıra dışı proteinler.

Prionlar, normalde zararsız olan bir beyin proteininin hatalı katlanmış hali olarak ortaya çıkıyor. Sorun şu ki, bu bozuk proteinler sağlıklı olanlarla temas ettiğinde onları da “yanlış katlanmaya” zorluyor. Bu zincirleme etki, bir zombi salgınını andırıyor. Zamanla beyinde biriken bu anormal proteinler, sinir dokusunu tahrip ederek hayvanın ölümüne yol açıyor.

Prion kaynaklı hastalıklar sadece hayvanlarda değil, insanlarda da görülebiliyor. Bunların en bilineni, kamuoyunda “deli dana” olarak tanınan sığır süngerimsi beyin hastalığı. CWD’ye yakalanan geyiklerde ise bilinç kaybı, yürüme bozuklukları ve hızlı kilo kaybı gibi ciddi nörolojik belirtiler ortaya çıkıyor.

50 yıllık sorun, genişleyen tehdit

CWD ilk olarak 50 yılı aşkın süre önce ABD’de tespit edildi. Hastalığın prionlardan kaynaklandığının anlaşılması ise zaman aldı. O günden bu yana hastalık, Kuzey Amerika genelinde istikrarlı biçimde yayılmaya devam etti.

Bugüne kadar ABD’de en az 36 eyalette, Kanada’da ise dört farklı eyalette CWD vakaları doğrulandı.

Aralık ayı ortasında Arkansas Oyun ve Balıkçılık Komisyonu, avlanmış beyaz kuyruklu geyiklerde üç yeni CWD vakası tespit edildiğini açıkladı. Grant ve Sevier bölgelerinde görülen bu vakalar, söz konusu alanlar için bir ilk oldu. Wisconsin’de ise Doğal Kaynaklar Dairesi, La Crosse County’de ilk pozitif CWD test sonucunu doğruladı. Aynı dönemde Manitoba yetkilileri de beş yeni vaka bildirdi; bunlardan ikisi daha önce hastalığın görülmediği bölgelerdeydi.

CWD neden bu kadar tehlikeli?

CWD’yi diğer prion hastalıklarından ayıran en önemli özelliklerden biri, kolay bulaşabilmesi.

Hastalık, enfekte hayvanlarla doğrudan temas yoluyla ya da tükürük gibi vücut sıvıları aracılığıyla yayılabiliyor. Ayrıca idrar ve dışkı yoluyla çevreye bırakılan prionların da bulaşmada rol oynayabileceği düşünülüyor. Bu durum, hem doğal ortamlardaki hem de çiftliklerdeki geyik popülasyonlarında uzun süreli salgınlara yol açma riskini artırıyor.

İnsanlar için risk var mı?

Şu ana kadar kesinleşmiş bir insan vakası bulunmasa da, bilim insanları ihtiyatlı davranıyor. Deli dana hastalığının, kontamine et tüketimi yoluyla insanlarda Creutzfeldt-Jakob hastalığı (CJD) salgınlarına yol açtığı biliniyor.