Daha ucuz, laboratuvarda üretilen mücevherlerin yükselişi, Botsvana’nın Sahra Altı Afrika ana karasındaki en zengin halkına dönüşmesini sağlayan gelir kaynaklarını kurutuyor.

---

02 Eylül 2025, 12:08 Güncelleme: 02 Eylül 2025, 12:16

Botsvana genelinde devlet kliniklerinin önündeki hasta kuyrukları uzuyor, devlet ihalelerine bağlı inşaat şirketleri işçi çıkarıyor ve üniversite öğrencileri, kendilerine vaat edilen harçlık artışlarını alamadıkları için dersleri boykot etmekle tehdit ediyor. Bu ekonomik yavaşlama, sadece birkaç yıl önce dünyanın en zengin elmas yataklarının 2,5 milyonluk nüfusa sahip, seyrek nüfuslu çöl ülkesine ücretsiz ve verimli sağlık hizmetleri sunma ve yurt içi ve yurt dışındaki öğrencilere yükseköğrenim desteği sağlama imkanı verdiği dönemden keskin bir dönüş anlamına geliyor. Güçlü kamu maliyesi, Botsvana’nın vatandaşlarına, Güney Afrika'nın kıskandığı düzeyde destek sağlamasına olanak tanımıştı.

Yaklaşık 60 yıl sonra ibretlik bir öyküye dönüştü

1967’de keşfedilen elmaslar, o dönem yalnızca birkaç kilometrelik asfalt yola sahip, kırsal ve geri kalmış bir ülkeyi, kişi başına düşen gelirde Sahra Altı Afrika’nın en zengin ülkesine dönüştürdü. Yaklaşık 60 yıl sonra ise elmas piyasasındaki kriz, bu keşfi bir lanete ve tek bir emtiaya aşırı bağımlı olmanın tehlikelerine dair ibretlik bir öyküye dönüştürdü.

Devlet Başkanı Duma Boko ağustos ayında yaptığı bir konuşmada, “Onlarca yıl boyunca elmaslara fazlasıyla yaslandık ve bel bağladık. Elmaslar bize uzun süre iyi hizmet etti ama bugün acı verici bir şekilde bu modelin sınırına ulaştığını görüyoruz. Bu artık yalnızca ekonomik bir sorun değil; ulusal düzeyde sosyal ve varoluşsal bir tehdit" dedi. Doğal elmas piyasası krizde; özellikle ABD’de (elmaslar için en büyük pazar) ucuz laboratuvar yapımı eşdeğerler, talebi ciddi şekilde düşürdü. Mücevher sigortacısı BriteCo Inc.’e göre, geçen yıl evlilik yüzüğü alımlarının neredeyse yarısı bu sentetik taşlardan oluştu; oysa bu oran 2019’da sadece yüzde 5’ti. Çin’de lüks perakende sektörünün çöküşü ve ABD tarifelerinin ticaret üzerindeki etkisi de sektöre zarar verdi.

Laboratuvar yapımı taşlar haftalar veya aylar içinde üretilebilirken, doğal elmaslar milyarlarca yıl süren jeolojik süreçlerle yerin derinliklerinde aşırı ısı ve basınç altında kristalleşmiş karbondan oluşur ve volkanik patlamalarla yeryüzüne taşınırlar. Üstelik doğal elmaslar, sentetik rakiplerine göre çok daha pahalı. 

İhracat gelirlerinin yüzde 80’i

Bunların artan popülaritesi, maden tarihçisi Duncan Money’ye göre geçen yüzyılın başlarında Namibya kıyılarında keşfedilen bol miktarda alüvyon elmasın fiyatları çökertmesinden bu yana pazarda yaşanan en büyük sarsıntı. Bu durum, Botsvana’nın ihracat gelirlerinin yüzde 80’ini ve hükümet gelirlerinin üçte birini sağlayan kaynağı kesiyor. Elmas değerinde defalarca yaşanan düşüşlerin ardından, Anglo American Plc, dünyanın en büyük elmas şirketi olan ve Botsvana’daki elmasların neredeyse tamamını hükümetle ortaklaşa işleten De Beers’i satmayı planlıyor.