Yediğiniz bir meyveyi ortalıkta bıraktığınızda belli bir süre sonra etrafında minicik sineklerin uçuştuğunu hiç fark ettiniz mi? Nereden ve nasıl geldiklerini bugüne kadar asla gözlemleyemedim. Bu sineklerin bir anda ortaya çıkıvermesi, bende çocukça bir şekilde sihirle bir anda ortada belirdikleri izlenimini bırakmıştır. 

Çürümüş Gıdalarda Biranda Ortaya Çıkan Sinekler Aslında Meyve Sineğidir

Meyve sineği, minicik olsa da bilim dünyasında en sık kullanılan model organizmadır. Model organizma veya model canlı, bilimsel araştırmalarda ve deneylerde yaygın olarak kullanılan canlılara verilen genel isimdir. Meyve sineğinde bulanan hücresel sistemler ile hücrelerimiz arasındaki benzerlik oldukça yüksektir. Size şaşırtıcı gelse de bu sineklerle birçok kromozomumuz da ortaktır. Yani, bize bizim hücrelerimizin ve genlerimizin işleyişi hakkında bilgi verebilir. İnsan biyolojisinin işleyişi etik sebeplerle insanlar üzerinden incelenemez, bu durumda çoğunlukla model organizmalar kullanılır. Özellikle meyve sineği yakın tarihlerde biyolojimiz hakkında epey bilgi sahibi olmamızı sağlamıştır. Peki bu minik sinekler sayesinde neler öğrendik?

Meyve sinekleri vücutları boyunca birçok tat alma organına sahiptirler. Bu yüzden tat alma duyumuz ve beslenme davranışlarımızla ilgili bize fikir verebilirler. Meyve sineklerinde bulunan tat alma organları; bir yiyeceğe rastladığı zaman meyve sineğinin beynine “bu zararlı bir yiyecek” ya da “bu yiyecek yenebilir “anlamına gelen, sinyaller gönderir. Bu beslenme seçiciliği ile meyve sinekleri bir beslenme davranışı kazanmıştır. Bununla birlikte, her bir tat organındaki bireysel nöronların beslenmeyi kontrol etmek için nasıl hareket ettiği hala belirsizdir. Bu soruyu araştırmak için Dahanukar'ın ekibi, tat bilgisinin hücresel düzeyde şeker ve amino asit tüketimini düzenleyip düzenlemediğini incelemek için sinek farenksini (yutak) bir model olarak kullanmıştır. Dahanukar, hayvanların zehirli olan gıdalardan kaçınırken besleyici gıdaları tüketmek gibi beslenme kararları verirken büyük ölçüde tat alma duyularına güvendiklerini açıklamıştır. Ayrıca sineklerde yapılan birkaç yeni çalışmada, bireysel tat nöronlarının birden fazla tat kategorisine ait bileşikleri tespit edebildiği gösterilmiştir ve bu da bireysel tat nöronlarının farklı davranışsal rolleri hakkında bazı soruları gündeme getirmiştir. Örneğin, birçok tat nöronu sınıfı şeker tarafından aktive edilirse, sadece bir sınıf tat nöronunun aktivasyonu davranışını nasıl etkiler? Aynı çalışma ekibinden bir yazar bu soruya şöyle bir cevap bulmuştur;  tek bir tat kategorisi - çalışmadaki amino asitlerin - birden fazla tat nöronu sınıfını aktive eder. Neticede meyve sineklerinin fonksiyonel tat nöronlarının olduğunu ve tat hafızaları doğrultusunda beslenme tercihleri oluşturdukları gözlemlenmiştir.

Biz insanlar ise, dilimizde bulunan “tat tomurcukları” sayesinde yediklerimizin tadını algılarız. Tat tomurcukları farklı tatları algılamamız için özelleşmiştir ve tat almadan sorumlu nöronlar ile iş birliği içerisindedir. “The Journal Of Neuroscience” dergisinde yayımlanan bir çalışmada, tat alma duyusunda eksiklik olan meyve sineklerinin beslenme davranışlarının bozulduğu, yiyecek seçimini yapamadıkları gözlemlenmiştir. Ayrıca, tatları algılayan her bir sorumlu nöron, bir yiyeceğin tadını birden çok tat kategorisinde sınıflandırmakladır. Örneğin, şekeri ağzımıza aldığımızda birden çok tat nöronu aktif olmaktadır. Aynı durum diğer tatlar için de geçerlidir. Mesela adana kebap veya çiğ köfte, bazı arkadaşlarımız için çok acı iken bazı arkadaşlarımıza acı gelmez. Adana kebabın içerisindeki acı mı değişiyor? Yoksa, bizim bu acıyı algılayış şeklimiz mi? Bizler de tıpkı meyve sinekleri gibi fonksiyonel tat nöronlarına ve reseptörlere sahibiz. Bu sayede biyolojimize uygun olmayan tatlardan kaçınsak da bazı hastalıkların varlığı ile tat hafızamız hasar görmüş olabiliyor.