Bazı bilim insanları yeni bir modelle petrol devlerinin küresel ısınmadaki rolünün maliyetini hesaplayabileceğini söylüyor. İklim savunucuları bunun şirketleri mahkemeye vermek için kullanılabileceğini düşünüyor.

---

27 Nisan 2025, 11:57 Güncelleme: 27 Nisan 2025, 13:24

Petrol ve gaz şirketleri, iklim değişikliğine neden olmadaki rollerinden sorumlu tutulup tutulamayacaklarını test eden dünya çapında yüzlerce davayla karşı karşıya. Şimdi iki bilim insanı, her bir şirketin gezegeni ısıtan kirliliğinin ne kadar zarara yol açtığını ve başarılı bir şekilde dava edilmeleri halinde ne kadar para ödemek zorunda kalabileceklerini hesaplayabilecek bir araç geliştirdiklerini söylüyor.

28 trilyon dolar zarar

Nature dergisinde yayınlanan bir makaleye göre 111 fosil yakıt şirketinin sera gazı emisyonları 1991-2020 yılları arasında aşırı sıcaklar nedeniyle dünyaya 28 trilyon dolar zarar verdi. Sektör yetkilileri bu tür bir gerekçeye karşı çıkıyor ve ABD’de Donald Trump yönetimi yetkilileri, Kongre’den bazı Cumhuriyetçilerle birlikte, petrol ve gaz şirketlerini iklimle ilgili zararlar için yasal sorumluluktan korumak için çalışıyor.

Yeni analiz, gelişmekte olan bir hukuk mücadelesini körükleyebilir. Yazarlar, Dartmouth doçenti Justin Mankin ve Stanford Üniversitesi'nde doktora sonrası araştırmacı olan Chris Callahan, modellerinin herhangi bir zaman diliminde belirli bir şirketin sorumluluk payını belirleyebileceğini söylüyorlar. Mankin, “Uzun zamandır herhangi bir yayıcının arkasına saklanabileceği bir makul inkar perdesi vardı. 'Hepimiz sera gazı yayıyoruz, öyleyse X, Y veya Z sonuçlarından benimkilerin sorumlu olduğunu kim söyleyebilir?’ diyorlardı. Artık bu muhasebe hesaplamasını yapabiliriz” diye konuştu.

Birçok iklim savunucusu, suçun kanıt olarak sunulabilecek bir şekilde tespit edilmesinin, kirleticilere bedel ödeten mahkeme kararlarıyla sonuçlanabileceğini umuyor. Dışarıdan araştırmacılar ise bu modelin, şirket eylemlerini somut zararla ilişkilendirmede ileri bir seviye olduğunu ifade ediyor. Stony Brook Üniversitesi Deniz ve Atmosfer Bilimleri Fakültesi'nde profesör olan Kevin Reed, “Bunun sadece belirli bir olay için değil, gerçekten kapsamlı bir şekilde yapıldığını ilk kez görüyorum” dedi.

Uzmanlar savaşı başlatabilir

Mankin ve Callahan, ürün kayıpları ve düşük işçi verimliliği de dahil olmak üzere ekonomik büyüme rakamlarına yansıyacak aşırı sıcaklardan kaynaklanan zararlara odaklandı. Geliştirdikleri modelin, diğer zarar türleri veya daha spesifik zararlar hakkında iddialarda bulunan davalara uygulanabilmesi için daha fazla uyarlanması gerekecek. Ancak bazı hukukçular, bu tür bir hesaplamanın mahkeme salonuna getirilmesinin bir uzmanlar savaşına dönüşebileceğini ve her iki tarafın da bir şirketin iklim değişikliği ve zararları konusundaki sorumluluk payı hakkında çelişkili sonuçlara ulaşmak için farklı varsayımlarla farklı modeller çalıştırmak üzere bilim insanlarını işe alabileceğini söylüyor.