Rusya lideri Vladimir Putin’in danışmanları bile Beyaz Saray'ın son haftalardaki ani ton değişikliğine şaşırdı. Oysa bu durum Putin’in 2007’deki konuşmasından beri beklediği bir değişim.

Rusya'nın silahlı kuvvetlerinin sınırı aşarak Ukrayna'ya girmesinden on yıldan fazla bir süre önce Devlet Başkanı Vladimir Putin dünya liderlerinin karşısına çıkarak dünya düzeninin radikal bir şekilde gözden geçirilmesini talep eden uzun ve buz gibi bir konuşma yaptı. Putin 2007'de Münih'te yaptığı konuşmada “Küresel güvenlik mimarisini ciddi bir şekilde düşünmemiz gereken o belirleyici ana ulaştık” diyerek Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nü (NATO) Doğu Avrupa'ya genişleyerek verdiği sözü tutmamakla suçladı ve ABD hegemonyasına son verilmesi çağrısında bulundu.

Azminin karşılığını alıyor mu?

Takip eden yıllarda Moskova ile Batı arasındaki gerilim arttı. Rusya ordusunu Gürcistan, Suriye ve Ukrayna'ya gönderdi. Ukrayna'nın 2022'deki işgali, Batı'nın Moskova'yı izole etmeye yönelik geniş çaplı bir çabasını teşvik etti ve yeni ülkeleri NATO saflarına itti. Putin, ordusu savaş alanında gerilemeler yaşarken ve ekonomisi Batı'nın yaptırımları tarafından sıkıştırılırken kendini siper etti. Uzun vadeli bir oyun oynadı. Şimdi, dünya kararlı bir şekilde onun yönüne doğru kayarken bu azmin karşılığını alıyor gibi görünüyor. ABD Ukrayna'ya askeri yardımı durdurdu ve Moskova'nın izolasyonuna son verilmesi çağrısında bulundu. ABD, Avrupa'daki geleneksel müttefiklerinden uzaklaşıyor.

Putin geçen hafta perşembe günü Suudi Arabistan'da yapılan ABD-Rusya toplantısının ardından güvenlik birimlerine yaptığı açıklamada “Hepimiz dünyanın ne kadar hızlı değiştiğini görüyoruz” dedi. Moskova ve Washington'ın artık “dünya mimarisindeki stratejik sorunları” ele almaya hazır olduğunu söyledi. Moskova'ya seyahat eden ve Rus yetkililerle konuşan kişilere göre Putin'in en şahin danışmanları bile Beyaz Saray'dan gelen tonun son haftalarda değişme hızı karşısında şaşırmış durumda. Putin'in sözcüsü Dmitry Peskov geçen hafta Başkan Trump'ın ekibi için “Yeni yönetim tüm dış politika konfigürasyonlarını hızla değiştiriyor” dedi.

Trump’ın yaklaşımını övüyorlar

Her iki tarafa da savaşı sona erdirme çağrısında bulunan Trump, son günlerde dikkatini Ukrayna'ya çevirdi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'yi diktatör olarak nitelendirdi ve savaşı başlatmakla suçlayarak Rus yetkililerin yorumlarını yineledi. Bu durum cuma günü Beyaz Saray'da Ukrayna lideri ile Trump arasında kameralar önünde yaşanan bir tartışmayla doruğa ulaştı. Rus devlet medyası Oval Ofis'te yaşanan tartışmaya sürekli yer verdi. Pazar günü Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Trump'ın yaklaşımını övdü ve Avrupalı liderleri savaşı uzatmakla suçladı.

Başkan Yardımcısı JD Vance, Putin'in polemiğinden 18 yıl sonra geçen ay Münih'te yaptığı konuşmada, Avrupa'da demokrasinin erozyona uğramasının kıta için Rusya ya da Çin'den daha büyük bir tehdit oluşturduğunu söyledi ki bu Putin'in de ortak iddiası. Rusya tarihçisi ve Moskova'nın Soğuk Savaş stratejisi üzerine yeni bir kitabın yazarı olan Sergey Radchenko, “Bunu daha önce görmemiştik. Sadece siyasetin yeniden değişimi değil, değerlerin hizalanması da söz konusu” dedi. Putin için bu an, çeyrek asırlık iktidarı boyunca geliştirdiği sabırlı stratejinin doğrulanması anlamına geliyor. Milenyumun başında bilinmezlikten Rusya'nın liderliğine yükselen eski KGB ajanı, Putin'in “yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi” olarak nitelendirdiği 1991'deki Sovyet çöküşünün başlattığı ABD liderliğindeki dünya düzenine uzun süredir karşı çıkıyor.

Eski Başkan George W. Bush'un Beyaz Saray'daki eski Rusya danışmanı Thomas Graham'a göre Putin'in Münih'te dile getirdiği duygular, ABD'ye karşı 2004 yılında derinleşen şikayetlerden kaynaklanıyordu. O yıl Batı destekli bir devrim Ukrayna'yı sarsmış ve Çeçen ayrılıkçılar Rusya'nın Kuzey Kafkasya bölgesinde bir okula saldırmıştı. Putin ABD'yi ayrılıkçı hareketi teşvik etmekle suçladı.

Kısa bir süre önce Moskova'ya yaptığı bir ziyaretten dönen Graham, “Bu iki olay Putin'in, ABD'nin Rusya ile bir ortaklığa gerçekten ilgi duymadığına, terörle mücadele ve demokrasinin desteklenmesinin, Amerika'nın Rusya'nın zararına olacak şekilde eski Sovyet coğrafyasında jeopolitik ilerleyişini gizlemekten ibaret olduğuna inanmasına yol açtı. O noktada ABD'nin amacının gerçekten de Rusya'nın büyük bir güç olarak konumunu aşındırmak olduğu sonucuna vardı” diye konuştu.

Putin'in 2007'de yaptığı konuşma, ABD'ye karşı duyduğu öfkenin derinliğini ilk kez açıkça ortaya koydu. O dönemde pek çok Batılı yetkili Putin'in uyarısını görmezden gelmişti. Dönemin ABD Savunma Bakanı Robert Gates, Putin'e cevaben “Bir Soğuk Savaş yeterliydi” demişti. Ertesi yıl Rusya Gürcistan'ı işgal etti ve eski Sovyet cumhuriyetinde Rusya yanlısı iki bölgenin kontrolünü ele geçirdi ve Batı'nın anlamlı bir tepkisine yol açmadı. Eski Başkan Barack Obama yönetimi, Rusya'nın geçici Başkanı Dmitry Medvedev döneminde Moskova ile ilişkileri sıfırlama arayışına girdi ancak Putin'in 2012'de başkanlığa dönüşünü muhalefete yönelik baskılar ve Batı'ya yönelik derinleşen şüphe izledi.

Putin'in 2014'te Kırım'ı ele geçirmesi ve ordusunu Ukrayna'nın doğusuna göndermesiyle ilişkiler bozuldu. Rusya'nın 2022'deki geniş çaplı işgaline karşılık olarak eski Başkan Joe Biden Moskova'yı yaptırımlarla vurdu ve Ukrayna'yı “ne kadar sürerse sürsün” destekleme sözü verdi. Trump'ın geçen yılki seçim zaferinden sonra Putin Trump’a ılımlı bir yaklaşım sergiledi. Rus lider, 2020 seçimleriyle ilgili sahtekarlık ifadelerini yineledi ve Trump'ın temmuz ayında yaşadığı suikast girişimine verdiği tepkiyi övdü.

Analistlere göre Trump'ın Moskova'ya sıcak yaklaşımı ve Kiev'e önemli askeri yardımları askıya almasıyla birlikte Putin, Rusya'nın dünyadaki konumunu temelden değiştirmek için bir fırsat görüyor. Putin'in istediği şey çatışmaları sona erdirecek basit bir anlaşmadan çok daha fazlası. Putin'in amacı Ukrayna'yı Rus askeri saldırganlığına karşı sürekli savunmasız bir devlet haline getirmek ve Batı'nın desteğiyle yeniden silahlanmasını engellemek. Putin'in amacı NATO'yu Doğu Avrupa'dan tamamen çıkarmaya zorlamak.

Putin riskli bir oyun oynuyor

Analistler Putin'in bu maksimalist tutumuyla riskli bir oyun oynadığını söylüyor. Kiev ve Moskova ile hızlı bir barış anlaşması imzalamak isteyen Trump, müzakerelerin uzaması halinde Moskova'ya bedel ödetmeye çalışabilir. Göreve geldikten kısa bir süre sonra Rusya'nın anlaşma yapmaması halinde yaptırım ve gümrük vergileriyle karşı karşıya kalabileceği uyarısında bulundu. Rusya, görüşmelerden memnun olduğu bir sonuç çıkana kadar Ukrayna'daki savaşını sürdüreceğini söyledi. Moskova'nın söyleminde Ukrayna'nın Batı yanlısı yönelimi ve NATO'nun Doğu Avrupa'ya doğru genişlemesini içeren savaşın temel nedenlerini çözme ihtiyacından bahsetti. Savunma uzmanları Rusya'nın Ukrayna'da en az bir yıl daha savaşmaya devam edecek ve Ukrayna üzerinde bir anlaşma sağlandığında neredeyse kesin olarak elinde tutacağı Ukrayna topraklarını çiğneyecek kaynaklara sahip olduğunu söylüyor. Putin, Trump'ın savunabileceği türden bir anlaşma için acele etmeyecektir çünkü on yıllarını şimdi nihayet ortaya çıkabileceğini düşündüğü türden bir küresel yeniden yapılanma çağrısında bulunarak geçirdi.