Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın, isyancı güçlerin başkentte çarpıcı bir ilerleme kaydetmesinin ardından Suriye'yi terk ettiği duyuruldu. İşte ülkede yaşananlara dair bilinmesi gerekenler

Suriye'de Heyet Tahrir El Şam (HTŞ) öncülüğündeki rejim karşıtı güçler başkent Şam'a girerek ülke genelindeki çarpıcı ilerleyişlerini sonlandırdı. Suriye için olağanüstü bir gün yaşanırken Devlet Başkanı Beşar Esad'ın kaçtığı ve nerede olduğunun bilinmediği söylendi. Suriye İç Savaşı uzun süredir devam eden bir trajedi. İnsan hakları uzmanlarına göre 2011'den bu yana 200 binden fazlası sivil olmak üzere 500 binden fazla Suriyeli öldü. Milyonlarca Suriyeli evlerini terk etti. Türkiye’ye ve Avrupa'ya akın eden mülteciler Fransa, Almanya, İtalya ve diğer ülkelerdeki siyasetin istikrarını bozmaya yetecek kadar büyük. Ancak geçen iki hafta içinde Esad karşıtı isyancılar şaşırtıcı başarılar elde etti. İsyancılar Suriye'nin en büyük şehri Halep'in büyük bölümünü ele geçirdi ve bir diğer büyük şehir olan Hama'yı da aldı. Son olarak isyancılar başkente girdiler ve Esad rejimi çöktü. İşte şu ana kadar bilinenler:

• İsyancı güçler Şam'ı ele geçirdiklerini öne sürdü. Yaptıkları açıklamada, şehrin Beşar Esad'dan kurtulduğunu ve Esad ailesinin 50 yıllık iktidarının sona erdiğini söylediler. Açıklamada, “50 yıllık baskı ve 13 yıllık suç, zulüm zorla yerinden edilmenin ardından... bugün, 8-12-2024, bu karanlık dönemin sona erdiğini ve Suriye için yeni bir dönemin başladığını ilan ediyoruz” dediler. İnternette dolaşan bir videoda Suriye ordu güçlerinin başkent sokaklarında üniformalarını çıkardıkları görülüyor. İsyancılar, Şam yakınlarındaki kötü şöhretli bir gözaltı tesisi olan Sednaya hapishanesindeki tutukluları serbest bırakmaya başladıklarını da açıkladı. Başkentin dört bir yanından silah sesleri duyuluyor.

• Şam'da şafak sökerken kutlama manzaraları vardı. Televizyonlarda yayınlanan görüntülerde, rejim karşıtı güçlerin şehrin kontrolünü ele geçirmesinden saatler sonra ve Devlet Başkanı Beşar Esad'ın bilinmeyen bir yere kaçtığına dair haberlerin arasında gökyüzüne kutlama ateşi açan ve “Allahu Ekber” diye bağıran sivil giyimli isyancıları görülüyordu. Sokaklarda insanlar tankların üzerine çıkarak slogan attı ve kutlama yapmak için toplandı.

• Suriye'nin Beyaz Baretliler sivil savunma güçleri son birkaç gündür yaşanan olağanüstü olaylarla ilgili bir açıklama yayınladı. Grup X’te yayınladıkları video açıklamasında, “Özgürlük güneşi Suriyelilerin üzerine doğuyor. Yıllardır beklenen an... hatta on yıllardır beklenen an... Suriye, anavatan, bugün tarih yazıyor” ifadelerini kullandı.

"Sabah işime devam edeceğim"

• Suriye Başbakanı Muhammed Gazi Celili bir video açıklamasında hükümetin muhalefete “elini uzatmaya” ve görevlerini bir geçiş hükümetine devretmeye hazır olduğunu söyledi. Associated Press'in haberine göre Celili, “Evimdeyim ve ayrılmadım, bunun nedeni bu ülkeye olan bağlılığımdır” dedi. Sabah işine devam etmek üzere ofisine gideceğini söyleyen Celili, Suriye vatandaşlarına kamu mallarına zarar vermemeleri çağrısında bulundu. Esad'ın ülkeyi terk ettiğine dair haberlere değinmedi.

Günlerdir kamuoyunda görülmedi

• Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, Beşar Esad'ın Suriye'den ayrıldığını açıkladı. Gözlemevi şefi Rami Abdel Rahman, “Esad, ordu güvenlik güçleri tesisi terk etmeden önce Şam uluslararası havaalanı üzerinden Suriye'yi terk etti” dedi. Reuters iki üst düzey Suriyeli subayın Esad'ın Şam'dan ayrıldığını söylediğini aktardı. Suriye'de yıllardır süren savaşta Esad'ın başlıca destekçisi olan İran'ın devlet televizyonu da Esad'ın başkentten ayrıldığını bildirdi. Katar'ın Al Jazeera haber kanalına dayandırılan haberde ayrıntıya girilmedi. Esad günlerdir kamuoyu önünde görülmedi.

• Şam'ın muhaliflerin eline geçmesi halinde hükümet 14 vilayet başkentinden sadece ikisini kontrol edebilecek: Lazkiye ve Tartus.

• Suriyeli isyancı komutan Hassan Abdul-Ghani bugün erken saatlerde yaptığı açıklamada isyancı güçlerin Suriye'nin merkez şehri Humus'u “tamamen özgürleştirdiğini” söyledi. Şehirde kutlamalar yapıldığı ve Devlet Başkanı Beşar Esad'ın resimlerinin kaldırıldığı haberleri geldi. Beşar Esad'ın babası Hafız Esad'ın bir heykeli de şehirdeki büyük bir kalabalık tarafından yıkıldı. Daha önce hükümet güçleri Humus'tan çekilmişti.

• Humus'un kaybı Esad için çok ağır bir darbe oldu. Humus, başkent Şam ile Suriye liderinin destek üssü olan ve Rusya'nın stratejik deniz üssüne ev sahipliği yapan Lazkiye ve Tartus gibi Suriye'nin kıyı vilayetleri arasında önemli bir kavşakta yer alıyor.

• Beyaz Saray, ABD Başkanı Joe Biden'ın Suriye'de meydana gelen “olağanüstü olayları” yakından takip ettiğini açıkladı. Ulusal Güvenlik Konseyi Sözcüsü Sean Savett sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada, “Başkan Biden ve ekibi Suriye'deki olağanüstü olayları yakından izliyor ve bölgesel ortaklarla sürekli temas halinde” dedi.

• Associated Press'in haberine göre Donald Trump, ABD'nin Suriye'ye askeri müdahalede bulunmaktan kaçınması gerektiğini söyledi. Seçilmiş başkanın sosyal medya paylaşımında “BU BİZİM SAVAŞIMIZ DEĞİL” diye yazdı.

Rusya: Suriye halkı için üzüldük

• BM'nin Suriye özel temsilcisi Geir Pedersen, cumartesi günü Cenevre'de “düzenli bir siyasi geçiş” için acil görüşmeler yapılması çağrısında bulundu. Katar'da her yıl düzenlenen Doha Forumu'nda gazetecilere konuşan Pedersen, Suriye'deki durumun her geçen dakika değiştiğini söyledi. Ülkesi Esad'ın başlıca uluslararası destekçisi olan Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ise “Suriye halkı için üzüldüğünü” söyledi.

Esad'ı kim destekliyordu?

Suriye'yi 1970 darbesinden bu yana yöneten Esad ailesi Alevi. Hükümet laik ama en yakın müttefiki en güçlü Şii ülke olan İran. Suriye, İran'ın direniş ekseninin (İsrail'i yok etmeyi ve Ortadoğu'daki Amerikan etkisini azaltmayı uman ülkeler ve gruplardan oluşan bir ağ)  temel bir parçası. Coğrafya, Suriye'nin eksen için önemini açıklamaya yardımcı oluyor: İran, Lübnan'da kullanılmak üzere Suriye üzerinden Hizbullah'a silah aktarıyor. İran ve Hizbullah da bu iyiliğin karşılığını iç savaş sırasında Esad'ın yanında savaşmak üzere binlerce savaşçı göndererek ödedi.

Rusya da Suriye'nin bir diğer müttefiki. Suriye Soğuk Savaş sırasında Sovyetler'in yanındaydı ve Vladimir Putin bugün bu ülkeyi Orta Doğu'daki etkisini sürdürmenin bir yolu olarak görüyor. İç savaş 13 yıl önce başladıktan sonra Rusya, Esad için savaşmak üzere uçaklar, askerler ve danışmanlar gönderdi. Bu bağlar Suriye'nin Çin, Rusya, İran ve Kuzey Kore'nin de dahil olduğu gelişmekte olan küresel ittifakta ikincil ama yine de önemli bir oyuncu olarak rolünü vurguluyor. ABD ve Avrupa Birliği'nin Esad'ı düşman olarak görmesi şaşırtıcı değil. Kısmen kendi halkına karşı acımasızlığı nedeniyle Batılı ülkeler, Suriye'nin ekonomisini sekteye uğratan yaptırımlar da dahil olmak üzere Esad'ın devrilmesi için yıllarca baskı yaptı.

İsyancıların saldırılarını şimdi başlatmalarının nedeni de jeopolitik gibi görünüyor. İran'ın dikkati İsrail ile olan çatışmasından dolayı dağılmış durumda. Hizbullah İsrail tarafından fena halde zayıflatıldı. Rusya Ukrayna'ya odaklanmış durumda. Tüm bunlar Suriye'nin müttefiklerinin isyancıların ilerleyişini geri çevirmek için asker ve teçhizat gönderme kapasitesini azalttı. Savaşı takip eden New York times’ın Kahire büro şefi Vivian Yee, “Bu, isyancıların Esad'ı vurmaya çalışması için gerçekten uygun bir andı” dedi.

İsyancılar kim?

Esad'ın İran ve Rusya'ya yakınlığı, ABD'nin Suriyeli isyancılarla müttefik olması gerektiğini düşündürebilir. Ancak durum tam olarak böyle değil. Durum daha karmaşık. Ana isyancı grup, Suriye'nin kuzeydoğusunun büyük bölümünü kontrol eden Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ). HTŞ, El Kaide'nin soyundan gelen Sünni Müslüman bir grup ve ABD hükümeti onu terörist grup olarak sınıflandırıyor. Ancak o zamandan beri El Kaide'yi terk etmişti.

New York Times’ın İstanbul büro şefi Ben Hubbard, “Ebu Muhammed El Colani olarak bilinen lideri, Esad hükümetini devirmeye ve yerine geçmeye daha fazla önem veren, daha az aşırı, daha milliyetçi bir lider olarak kendini yeniden şekillendirdi. Bu hükümetin tam olarak neye benzeyeceğini kimse tahmin edemez ama grup İslamcı görünümünü koruyor” dedi. Daha küçük çaplı ikinci bir isyancı grup ise daha az ideolojik gruplardan oluşan, çoğunlukla Suriye'nin Türkiye sınırı yakınlarında faaliyet gösteren ve Türk hükümetinin desteklediği bir konfederasyon. 

Türkiye'nin isyancıları desteklemek için çeşitli nedenleri var. New York Times’a göre Türkiye ve Suriye uzun zamandır bölgesel rakipler. Vivian'a göre Türkiye ayrıca isyancıların kazanımlarını, Esad'ı şu anda Türkiye'de bulunan çok sayıda Suriyeli mültecisinin geri dönüşünü müzakere etmeye zorlayacak potansiyel bir koz olarak görüyor.