Rusya’da, Ukrayna savaşının başlarında görülen ekonomik direnç artık azalıyor. Mutfak masasından çelik fabrikalarına kadar Ruslar savaşın ekonomik etkileriyle yüzleşmeye başladı.

Rusya Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaş dördüncü kışına girerken Ruslar, bunun günlük yaşamlarının neredeyse her yönü üzerindeki artan etkisiyle yüzleşmek zorunda kalıyor. Merkezi ve güney Rusya’daki düzinelerce bölge artık dronların ve bazen füzelerin enerji tesislerini ve konut binalarını vurmasıyla savaşın yakınlığını hissediyor. Hava saldırısı sirenleri neredeyse her gece çalıyor ve çatışmanın nasıl yaklaştığını çok açık bir biçimde hatırlatıyor.

Cephe hattının ötesinde, Moskova dahil Rusya’nın geri kalanı da ekonomik yükü hissetmeye başladı. Gıda harcamalarını kısmak zorunda kalan hanelerden zorlanan çelik, madencilik ve enerji şirketlerine kadar ülkenin ekonomik motoru birçok yerinden çatırdıyor ve büyük mali teşvikler ile rekor enerji gelirlerinin tetiklediği önceki dayanıklılık test ediliyor.

“Rusya’nın savaşı şimdi durdurması en iyisi olur”

Yaşanan sıkıntının derecesi Ukrayna’dakilerle kıyaslanamaz ve bu durumun Putin’i savaşı bitirmeye sevk etmesi de olası değil. Yine de Şubat 2022’de başlattığı işgalin giderek artan maliyetini gözler önüne seriyor. Bu sonuçlar, ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin ateşkes sağlama amacıyla yürüttüğü yoğun faaliyetler çerçevesinde ABD’nin Moskova’ya akan petrol ve gaz gelirlerini kısmak için baskı uyguladığı bir dönemde yaşanıyor. Anlaşma için görüşmeler Moskova’ya kayarken ABD ile Rusya arasındaki müzakerelerin, Kremlin’e istediği yaptırım hafifletmesini sağlayacak bir paket üzerinde perde arkasında çalıştığı biliniyor.

Berlin merkezli Carnegie Rusya Avrasya Merkezi Direktörü Alexander Gabuev, “Genel ekonomik göstergelere bakıldığında, Rusya’nın savaşı şimdi durdurması en iyisi olur. Yine de, savaşın bitmesini istemek için uçurumun kenarını görmek gerekir. Rusya henüz orada değil” dedi. Bu farkındalık oluşmadığı sürece, Rusya halkı için durumun düzelmeden önce daha da kötüleşmesi bekleniyor.

Moskova bölgesinden 27 yaşındaki etkinlik şirketi yöneticisi Elena Bloomberg’e yaptığı açıklamada, “Fiyatlar şu anda ücretlerden daha hızlı artıyor” dedi. İthalatlar çok pahalı hale geldiğinden alışveriş alışkanlıklarını değiştirmiş; daha az kıyafet alıyor ve daha çok yerli markalara yöneliyor. Bu durum, savaşın başlarında, gayrisafi yurtiçi hasılanın askeri bağlantılı yatırımlar sayesinde büyüdüğü ve 2024’te ücretlerin neredeyse yüzde 20 arttığı, bunun da tüketici talebini artırırken enflasyona katkıda bulunduğu döneme keskin bir tezat oluşturuyor.

Rusya’nın merkez bankası, enflasyonu soğutmak ve aşırı ısınmış ekonomiyi yavaşlatmak için geçen yıl ekimde faiz oranlarını rekor seviye olan yüzde 21’e yükseltti ancak borçlanma maliyetleri düşmüş olsa bile ekonomi giderek parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkisini gösteriyor. Bu süreçte, savaş için yeniden yapılandırılmış ama yine de sivil ekonomik sektörü destekleyen bir ülkede daha derin dengesizlikler ortaya çıktı.

Enflasyon kasım başında yaklaşık yüzde 6,8’e geriledi. Ancak Rusya savunma bakanının kardeşinin yönettiği Makroekonomik Analiz ve Kısa Vadeli Tahmin Merkezi’nin son raporuna göre bunun ana nedeni zayıflayan tüketici talebi. Özellikle de Ruslar gıda tüketimini azaltıyor.

Perakende sektörü sarsıldı

Kommersant gazetesinin analizine göre eylül ve ekimde süt, et, karabuğday ve pirinç satışları yüzde 8–10 düştü. Rusya’nın en büyük market zinciri X5 Group, üçüncü çeyrekte enflasyonun etkisiyle gelir artışı kaydetti ancak net geliri zayıf talep ve yüksek maliyetleri yansıtarak neredeyse yüzde 20 düştü.

Rusya’nın perakende sektörü büyük bir sarsıntı geçiriyor. Yerel medyaya göre üçüncü çeyrekte kapanan mağazaların yüzde 45’ini moda perakendecileri oluşturdu; neredeyse her iki mağazadan biri kapandı. Devlete ait Rossiyskaya Gazeta’ya göre elektronik pazarı, müşterilerin büyük alışverişleri ertelemesiyle 30 yılın en keskin talep düşüşünü yaşıyor.

Otomobil satışları yılın ilk dokuz ayında neredeyse dörtte bir oranında daraldı; yüksek borçlanma maliyetleri ve geri dönüşüm için uygulanan devlet vergisinin artması fiyatları, özellikle ithal ve elektrikli araçlarda, yukarı çekti. Hükümet, bütçe gelirlerini artırmayı ve yerli otomobil üreticilerini desteklemeyi hedefliyor.

“Resesyondan kaçınmak için hiç şansı kalmadı”

Bir de Ukrayna’nın askeri eylemlerinin doğrudan etkisi var. Ukrayna dronları artık Karadeniz’den Baltık kıyılarına kadar petrol rafinerilerine ve limanlara saldırıyor. Bu saldırılar, iç akaryakıt piyasasında bir krizi ağırlaştırdı ve ağustos sonundan itibaren fiyatlarda sıçramaya neden oldu. Benzin fiyatları kasımda biraz düşse de yüksek seyrediyor ve bazı bölgelerde hala kıtlıklar yaşanıyor.

Birçok analist bu yıl ve gelecek yıl için mütevazı bir büyüme beklese de Moskova merkezli Stratejik Araştırmalar Merkezi 18 Kasım’da yaptığı açıklamada “resesyondan kaçınmak için neredeyse hiçbir şans kalmadığını”, Rus endüstrilerinin yarısından fazlasında üretimin düştüğünü belirtti.

Severstal PJSC’ye göre çelik endüstrisi bir krizden geçiyor. Toplam tüketim bu yıl yüzde 14 düştü. İnşaatta çelik talebi yüzde 10 azalırken, makine sektöründe yüzde 32 geriledi. Kömür madenciliği büyük şirketlerin üretimi kesmesiyle son on yılın en kötü durumuyla karşı karşıya. Bankacılık sektörü de pek iyi durumda değil: Rusya Merkez Bankası’nın eylül raporuna göre sorunlu kurumsal borçların payı ikinci çeyrekte yüzde 10,4’e yükseldi ve 9,1 trilyon rubleye (112 milyar dolar) ulaştı; bireysel kredilerde bu oran yüzde 12’ye çıktı.

Ekonomik büyüme üçüncü çeyrekte yüzde 0,6’ya yavaşladı ve beklentileri karşılayamadı; bütçe açığı ekimde GSYH’nin yüzde 1,9’una ulaştı ve Maliye Bakanlığı yıl sonunda bunun yüzde 2,6’ya çıkmasını bekliyor. Hayati öneme sahip petrol ve gaz gelirleri, Rusya Maliye Bakanlığı verilerine dayalı Bloomberg hesaplamalarına göre ocak–ekim döneminde geçen yılın aynı dönemine göre beşte birden fazla düşerek 7,5 trilyon rubleye indi. Daha düşük ham petrol fiyatları, yaptırımlar ve daha güçlü para birimi, ülkenin üreticilerinin her varil petrol için daha az ruble kazanması anlamına geldi. Bu durum, ABD’nin Putin’in barış çabalarına yanaşmamasına öfkelenerek ekimde Rusya’nın en büyük petrol üreticileri Rosneft PJSC ve Lukoil PJSC’ye yaptırım uygulamasından önceydi.

Bu baskılar Putin’i savaş hedeflerinden uzaklaştırması pek olası olmasa da Rus lider, ABD’nin Rus ekonomisine baskıyı artırmasını engellemek için aktif şekilde çaba gösteriyor. Ekim ayında, Trump daha uzun menzilli Tomahawk füzelerini Kiev’e göndermeyi tartışırken ve Rus liderle yaşadığı hayal kırıklıklarını açıkça dile getirirken, Putin barış müzakerelerinin artırılabileceği sinyalini verdi. Hatta bu görüşmede Trump’ın özel temsilcisi Steve Witkoff tarafından yönlendirildi.