Kimimiz sabahları bir bardak kahve içmeden güne başlayamaz, kimimiz ise öğle sohbetleri arasında kahvesiz duramayız. Farkına varmadan kafein tüketiriz aslında. Kafein dünyanın en popüler uyarıcısıdır ve dünya nüfusunun önemli bir kısmı tarafından günlük olarak tüketilmektedir. Peki, kafein ile tüketim ilişkiniz üzerine hiç düşündünüz mü? Ya da kafein alımı sırasında vücutta hangi reaksiyonların geliştiğini? Kahvenizi yudumlarken bu konu hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ister misiniz?

Kafeine Dair Kısa Bir Bilgi

Türkiye’de en çok tüketilen içecekler kafeinli olanlardır. İçeceklerin yanı sıra, yiyeceklerde de bulunan kafein; çay, kahve, kolalı içecekler ve çikolata gibi besinlerde bulunmaktadır. Besinlerdeki kafeinin miktarı besinin hazırlanmasına, üretim yöntemine, besinin tüketildiği miktara göre değişmektedir.

Kafein Alımı Vücutta Hangi Reaksiyonlara Neden Olur? Kafein Uyarılması Nedir?

Kafein alımı vücutta bazı fizyolojik reaksiyonlara neden olmaktadır. Güçlü bir uyarıcı olan kafein, zihni ve bedeni uyaran dopamin hormonunun salgılanmasına sebep olmaktadır. Kafeinin uyarıcı etkileri; beyindeki projeksiyon nöronlarının, dopamini düzenleme ve merkezi sinir sistemini harekete geçirmesi ile sağlanmaktadır. Kafeinin bir uyarıcı olarak hareket etmesi adenozinin azalması ile ilişkilendirilmektedir. Adenosin, uyku ve yorgunluk halleri sırasında beyinde büyük miktarlarda sentezlenen bir moleküldür. Kafein sayesinde adenozin reseptörleri bloke edilmekte ve böylece uyku ve uyuşukluk hali azalmış olmaktadır. Böylece, fizyolojik düzeyde, kafein uyku durumunu azaltarak uyarılmayı sağlamaktadır. Bir fincan kahve 60 mg'dan fazla kafein içermektedir ve yaklaşık 25-30 mg kafein tüketilerek kafein uyarılması sağlanabilmektedir. Kafeinin etkileri oldukça hızlı bir şekilde, genellikle alındıktan birkaç dakika sonra gerçekleşmekte ve yarattığı etkiler saatlerce sürebilmektedir. Kafein uyarılması; kişinin kendini aktif, enerji dolu ve heyecanlı hissetmesine neden olabilmektedir.

Kafein ve Tüketim İlişkisi

İnsanlar genellikle kafein tükettikten hemen sonra veya o esnada çevrimiçi ve fiziksel mağazalardan alışveriş yapmaktadırlar. Kahve dükkanlarının artan yaygınlığı, bazı perakende mağazalarının mağaza içi kahve alanlarına sahip olması ve ücretsiz kafeinli içecekler sunması sebebiyle çoğu tüketicinin kafein alımıyla birlikte alışveriş yaptığı bilinmektedir. Sahada ve laboratuvarda yapılan bazı araştırmalar sonucunda, alışverişten önce kafeinli bir besin tüketmenin insanları alışveriş yapmaya yönelttiği ortaya çıkmıştır.

Araştırmalar; daha yüksek düzeydeki uyarımın, dürtüsel alışveriş alımlarını artırdığını göstermiştir. Dürtüsel alışveriş davranışı, daha fazla miktarda satın alınan ürünün yanı sıra daha fazla harcamayı içermektedir. Bu dürtüsel alışverişin nedeni ise, kafein tüketiminin dopamin seviyelerini artırmasıyla birlikte artan dopamin seviyelerinin dürtüsel davranışın artmasına ve öz kontrolün azalmasına neden olmasıdır.

Hedonik Ürün Nedir?

Hedonik değer, faydadan ziyade haz ve eğlence odaklı bir tüketim anlayışını yansıtmaktadır. Hedonik ürün ise zevk için alınan ürünlerdir. Yapılan araştırmalar, kafein tüketiminin etkisiyle satın alınan ürünlerin çoğunun hedonik ürünler olduğunu göstermektedir. Bunun nedeni, insanların yüksek hedonik ürün kategorilerinde anlık satın almaya daha yatkın olmalarıdır. Yani dürtüsel davranışlar, hedonik değerleri daha yüksek olan ürünlerle daha güçlü bir şekilde ilişkilendirilmiştir.

Mevcut araştırma bağlamında kafein alımını manipüle etmek amacıyla araştırmacılar, Fransa'da bulunan bir şehrin merkezinde yer alan büyük bir mağazanın girişine yakın bir espresso istasyonu kurmuştur. Mağazaya gelen bütün müşterilere ücretsiz olarak 50 mL kafeinli ya da kafeinsiz espresso ikram edilmiştir. Espressoyu tüketen müşterilerle alışveriş sonrası bir dizi anket yapılmıştır. Katılımcılardan, yanıt olarak 1 (hiç) ve 7 (çok) arasında soruları puanlamaları rica edilmiştir. Kafein uyarımını ölçmek için ankette; uyarılma, heyecan ve uyanıklık durumlarını tespit etmek amaçlı şu sorular yer almıştır: “Bugün alışverişinizi yaparken ne kadar heyecanlıydınız?”, "Bugün alışverişinizi yaparken kendinizi ne kadar uyanık hissettiniz?" ve "Şu anda kendinizi ne kadar uykulu hissediyorsunuz?". Anket sorularında, katılımcıların genel ruh halini de ölçmek için bir soru sorulmuştur: "Mevcut ruh halinizi nasıl değerlendirirsiniz?".

Deneyin sonunda; alışveriş gezisinden hemen önce kafeinli bir içecek tüketmenin, satın alınan ürün sayısını ve genel harcamayı artırdığı görülmüştür. Bu durum, tüketiciler için plansız harcama ve mali refah açısından potansiyel olarak olumsuz bir sonuçtur. Kafeinin tüketici davranışları üzerindeki potansiyel olumlu etkilerini araştırmak için ise daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Ayrıca bu sonuçlar, tüketicilere ürünlerini pazarlamak için parlak fikirler verebilmektedir.