Tsunamiler, yeryüzünde bilinen en yıkıcı doğa olaylarından birisidir. Tsunami genellikle depremler, volkanik patlamalar ve diğer su altı patlamaları etkisiyle çok miktarda suyun yer değiştirmesi sonucu okyanus, deniz ve büyük göllerde meydana gelebilen, olağanüstü yükseklikteki dalgalara verilen isimdir. Tsunamilerin yaklaşık yüzde 80'i tektonik kaymaların volkanları ve depremleri yaygın hale getirdiği jeolojik açıdan aktif bir bölge olan Pasifik Okyanusu'nun “Ateş Çemberi”nde meydana gelir.

Tsunamiler denizde saatte 805 kilometre hızla hareket ederler. Bu hızla Pasifik Okyanusu'nun tamamını bir günden daha kısa sürede geçebilirler. Sahip oldukları uzun dalga boyları, yol boyunca çok az enerji kaybettiklerini gösterir. Çünkü dalga boyu arttıkça enerji azalmaktadır.

Tsunamiler Nasıl Oluşur?

Tsunamiyi en sık tetikleyen unsur depremler olsa da tsunaminin tetiklenmesi için özellikle depremlere veya su altı olaylarına ihtiyaç yoktur; su yüzeyindeki olaylar da tsunamileri tetikleyebilir.

Tsunamilerin oluşabilmesi için, bir su sütununun olduğu gibi yer değiştirmesi gerekmektedir. Normal dalgalar su yüzeyindeki etkilerle oluşurken, tsunamiler bütün su sütununun yer değiştirmesiyle oluşur. Bu tür bir etkiye sebep olabilen en yaygın doğa olayı depremlerdir. Depremlere bağlı olarak su tabanı birdenbire zıplayıp geri inince, üzerindeki su sütunu da hızla zıplar ve sarsılır.

Tsunamilerin Normal Dalgalardan Farkı Nedir?

Bir tsunamiyi rüzgârlar ve gelgitlerin sebep olduğu, yüzey dalgaları ve gelgit dalgalarından ayıran ana unsur, tsunamilerdeki iki dalga tepesi arasındaki mesafenin aşırı büyük olmasıdır. Tsunamilerde dalga tepesi arasındaki mesafe yüzlerce kilometreye çıkabilecek kadar uzundur.

Tsunamileri diğer dalgalardan ayıran önemli faktörlerden birisi ise yüzey dalgalarının kırılarak yani tepeden kıvrılarak parçalanmasıdır. Tsunamiler ise kıyıya ulaştığında kırılmazlar; tam tersine, kıyıya yaklaştıkça büyüklükleri artar ve kırılmadan iç kıyılara kadar ilerleyebilirler.

Tsunami Karaya Çarparsa Ne Olur?

Okyanusun derinliklerinde, tsunami dalgaları yalnızca bir metre kadar yükseklikte görülebilir. Ancak kıyı şeridine yaklaşıp sığ suya girdiklerinde yavaşlarlar ve enerji yükseklik bakımından büyümeye başlarlar. Dalgaların üst kısımları alt kısımlarından daha hızlı hareket eder ve bu da onların hızla yükselmesine neden olur.

Bir tsunaminin çukuru, yani dalganın tepesinin altındaki alçak nokta, çoğu zaman dalganın tepesinden önce kıyıya ulaşır. Dalganın çukuru kıyıya ulaştığında kıyıdaki suyu denize doğru çeken ve liman ile deniz tabanlarını açığa çıkaran bir vakum etkisi yaratır. Deniz suyunun bu şekilde çekilmesi bir tsunami gerçekleşmeden önceki önemli bir uyarı işaretidir, çünkü dalganın tepesi ve devasa su hacmi genellikle beş dakika kadar sonra kıyıya vurur.

Bir tsunami genellikle dalga dizisi adı verilen bir dizi dalgadan oluşur, bu nedenle birbirini takip eden dalgalar kıyıya ulaştıkça yıkıcı etkisi daha da artabilir.

Tarihteki En Büyük Tsunamiler

Hint Okyanusu Depremi ve Tsunamisi

26 Aralık 2004 günü meydana gelmiş, merkezi Endonezya'nın Sumatra adasının batı kıyısı açıklarında olan depremdir. 9.1 ila 9.3 olan büyüklüğüyle, bir sismografla kaydedilmiş olan bugüne kadarki en büyük üçüncü depremdir. Süresi 8.3 dakika ile 10 dakika arasında değişen deprem, bugüne kadar görülmüş en uzun süreye sahiptir ve tüm gezegeni 1 cm hareket ettirmiştir.

Deprem, Hint Okyanusu'na kıyısı olan karaları vuran, yüksekliği 30 metreye kadar çıkan tsunamiler üretti ve bu nedenle 14 ülkede 230 binden fazla kişi öldü. Bu, tarihteki en çok ölüme yol açan doğal afetlerden biridir. Endonezya en ağır zararı alan ülkedir onu Sri Lanka, Hindistan ve Tayland izlemiştir.

Tohoku, Japonya Tsunamisi

Japonya'nın Tohoku olarak bilinen kuzeydoğusundaki eyaleti Miyagi'de, 11 Mart 2011'de 9 büyüklüğünde bir deprem ve sonrasında büyük çaplı oldukça yıkıcı bir tsunami gerçekleşmiştir. Yaklaşık 6 dakika süren deprem bazı bölgelerde 40.5 metreye kadar ulaşan tsunamiye neden olmuştur. Deprem ve tsunami sonucunda 19.759 kişi hayatını kaybetmiş, 6.242 kişi yaralanmış ve 2.553 kişi kaybolmuştur. 2011 Tōhoku depreminin yeryüzündeki en büyük ilk beş depremin arasında olduğu açıklandı.

Alaska Tsunamisi

Alaska depremi 27 Mart 1964'te meydana gelmiştir. 3 dakika süren 9,2 büyüklüğündeki deprem, tsunamiyi tetiklemiştir. Sarsıntı ve ardından oluşan dev dalgalar, 128 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olurken yaklaşık 310 milyon dolarlık hasar oluşturmuştur.

Unsen, Japonya Tsunamisi

1792 yılında gerçekleşen Unzen depremi ve tsunamisi, Japonya'da bulunan Unzen Dağ’ının volkanik faaliyetlerinden kaynaklı patlaması sonucu oluşmuştur. Oluşan tsunaminin yüksek bir ihtimalle volkanik patlamadan kaynaklı olduğu düşünülse de nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak oluşan tsunaminin oluşturduğu dalgalar o kadar büyüktür ki megatsunami sınıfına girmiştir. Dalgalar 100 metreyi bulmuş ve büyük tahribata yol açmıştır.

Lituya Körfezi, Alaska

Dünyanın en büyük tsunamisi olarak kayıtlara geçen 1958 yılında Lituya Körfezi'nde oluşan tsunami 524 metreye ulaşan dalgalara neden olmuştur. Bu kadar büyük bir tsunaminin oluşmasında, Alaska'daki Lituya Körfezi'nde, 7.8-8.3 arası bir büyüklüklükte gerçekleşen deprem tetikleyici olmuştur. Depremin etkisiyle yaklaşık 30,6 milyon metreküplük kaya ve toprak körfez sularına düşmüştür. Kaya parçalarının ve toprakların Lituya Körfezi'ne düşmesi sebebiyle de megatsunami olarak sınıflandırılan bir tsunami oluşmuştur. Oldukça düşük olan nüfus sebebiyle yalnızca 5 kişi hayatını kaybetmiştir.

Karakatau Yanardağı Patlaması

Karakatau Yanardağı, 27 Ağustos 1883 tarihinde beklenmedik bir şekilde yüzlerce nükleer bombanın yaratacağı bir güçle patlamış ve yapılan hesaplamalara göre 41 metre yüksekliğinde dev tsunamilerin oluşumuna neden olmuştur. Oluşan bu tsunamiler Karakatau adasını tamamı ile yutmuştur. Patlama 34.000 kişinin yaşamını yitirmesine neden olmuştur.