Temel Reis ıspanaksız, Mickey Mouse eldivensiz: Telif süresi dolan eserler kamu malı mı oluyor?
Eserler üzerindeki telif hakkı koruması süreye bağlı bir hak olup, her ülkenin mevzuatına göre belirlenen süre sonunda eser sahibine tanınan mali haklar sona erer ve eser kamuya mal olur. Kamuya mal olma süreci, eserlerin kolektif mirasın bir parçası haline gelmesini ve böylece nesiller boyunca özgürce evrilerek yaşamaya devam etmesini sağlar. Bu sayede dünya klasiklerinden Beethoven ve Mozart’ın bestelerine, Mona Lisa gibi çığır açan sanat eserlerine kadar pek çok yapıt insanlığın ortak mirası olarak yeni nesillere ilham vermeye devam ediyor.
Eserler üzerindeki telif hakkı koruması süreye bağlı bir hak olup, her ülkenin mevzuatına göre belirlenen süre sonunda eser sahibine tanınan mali haklar sona erer ve eser kamuya mal olur. Kamuya mal olma süreci, eserlerin kolektif mirasın bir parçası haline gelmesini ve böylece nesiller boyunca özgürce evrilerek yaşamaya devam etmesini sağlar. Bu sayede dünya klasiklerinden Beethoven ve Mozart’ın bestelerine, Mona Lisa gibi çığır açan sanat eserlerine kadar pek çok yapıt insanlığın ortak mirası olarak yeni nesillere ilham vermeye devam ediyor.
Av. Hande Hançar Koç ve Av. E. Melis Özsoy, Forbes Türkiye için yazdı
11 Haziran 2025, 11:55 Güncelleme: 03 Ekim 2025, 15:36
Kamuya mal olma kavramı felsefi olarak son derece ilham verici olsa da günümüzde genellikle çok bilinen eserlerin telif hakkı süresinin sona ermesine ilişkin haberlerle gündeme geliyor. Örneğin, Antoine de Saint-Exupéry’nin unutulmaz eseri Küçük Prens, 1 Ocak 2015 itibarıyla kamuya mal olmuş ve onlarca yayınevi tarafından yeniden basılmasının yanı sıra, Küçük Prens temalı ürünlerin de piyasaya sürülmesine yol açtı. Son zamanlarda Mickey Mouse’un kamuya mal olduğuna dair haberler basına yansıdı.
Bir eserin kamuya mal olup olmadığını anlamak her zaman kolay olmuyor zira her ülkenin telif süreleri bakımından farklı kuralları olabiliyor. Örneğin, Türkiye’de telif hakkı koruma süresi en temelde eser sahibinin yaşamı boyunca ve ölümünden itibaren 70 yıl olarak belirlenmiştir. Buna karşın, bazı ülkelerde bu süre 50 yıl iken, ABD’de 95 yıla kadar uzayabiliyor. Bunun yanı sıra ilgili eserin, telif koruması dışında başta marka olmak üzere başka fikri mülkiyet haklarının korumasına tabi olması da mümkün. Dolayısıyla basına yansıyan haberler her zaman durumu hukuki olarak doğru yansıtmıyor.
1 Ocak 2025 itibarıyla, kültürel anlamda önemli yere sahip olan Temel Reis ve Tenten gibi karakterlerin bazı ilk versiyonları da ABD’de kamuya mal olmuş olmakla birlikte bu durum da anılan karakterlerin her yönüyle serbestçe kullanılabileceği anlamına geliyor.
Ülkemizde Temel Reis adıyla bilinen Popeye, ilk kez 17 Ocak 1929 tarihinde karikatürist E.C. Segar’ın “Thimble Theatre” adlı çizgi romanının “Gobs of Work” hikayesinde yan karakter olarak yer aldı ve daha sonra Safinaz adıyla tanıyıp sevdiğimiz Olive Oyl’ı sevgilisi “Kabasakal” (Ham Gravy)’den ayırıp, onun yerine bir ana karakter olarak belirmeye başladı. İşte Temel Reis’in yayınlanmasından 95 yıl sonra kamuya mal olan versiyonu, bu anılan karikatürde yer alan ilk halidir.