Yani her ne kadar adıyla belirtilmese de yılbaşına özgü zaman, mekan ve ruh halini anlatan örneklere rastlamak mümkün.

Osmanlı Türk romanı, Batılılaşmayı bir ritüel ya da takvim değişimi üzerinden görmüyor: Daha çok gündelik hayatın hızlanması, eğlence mevsimlerinin yoğunlaşması ve şehirli zamanın dönüşmesi üzerinden bir tartışma görülüyor. Yılbaşı Batı’nın zaman rejiminin sembolik bir eşiği olarak sezdiriliyor.

Bu durum en açık olarak Felâtun Bey ile Râkım Efendi’de hissediliyor.

Ahmet Mithat Efendi

Ahmet Mithat Efendi, Batılılaşmayı iki karakter üzerinden karşı karşıya getirirken, Felâtun Bey’in Beyoğlu merkezli hayatını özellikle kış geceleri ve eğlence zamanları üzerinden kurar. Roman boyunca yılbaşı kelimesi geçmez; ancak Felâtun Bey’in hayatı, Batılı şehirlerde yıl sonuna denk düşen sosyal yoğunluğun birebir içindedir.

Gece hayatı, davetler, meyhaneler ve savurganlık, Batı’yla temasın yanlış ellerde nasıl bir zaman kaybına dönüştüğünü gösterir. Eleştirilen şey Batı’nın kendisi değildir: Batı’ya has zaman ve ritmin taklit edilmesidir. Yılbaşı burada bir gece olarak görülmez ama Batı’nın ‘zaman savurganlığı’ romanın ana meselesidir.

Bu dolaylı anlatım Mai ve Siyah’ta daha içsel ve daha kırılgan bir hal alır. Halid Ziya, Ahmet Cemil’in hayallerini ve hayal kırıklıklarını anlatırken, onu Beyoğlu’nun kış gecelerine, uzun sohbetlere, geç saatlere yayılan şehir hayatına yerleştirir.

Halid Ziya Uşaklıgil

Bu romanda da, Felatun Bey ile Rakım Efendi örneğinde olduğu gibi “yılbaşı” adı geçmez; fakat yılın bitişine özgü bir ruh hali, hesaplaşma duygusu ve yorgunluk hissi belirgindir. Batılı zaman hızlanmıştır ve Ahmet Cemil bu hızın altında ezilmiştir.