ABD Başkanı Donald Trump’ın ekonomik düzeni değiştirmesi, diğer ülkeler de bunlara göre bir tutum alacağı kalıcı olabilecek değişikliklere yol açtı.

---

30 Nisan 2025, 08:00

ABD Başkanı Donald Trump, hüküm süren küresel ekonomik düzeni yıkma niyetini açıkça ortaya koydu. Görevdeki ilk 100 gün içinde bu hedefine ulaşma yolunda kayda değer bir ilerleme kaydetti. Trump bir ticaret savaşını kışkırttı, anlaşmaları rafa kaldırdı ve Washington'ın Avrupa'yı savunmayabileceğini öne sürdü. Aynı zamanda bilgi birikimi ve deneyim sağlayan hükümet altyapısını da dağıtıyor.

Bir sonraki başkan Trump’ın yaptıklarını geri alabilir mi?

Değişimler derin oldu. Ancak dünya hala çalkalanıyor. İki yıl sonra yapılacak ara seçimler Kongre'deki Cumhuriyetçi çoğunluğu erozyona uğratabilir. Trump'ın saltanatı anayasal olarak dört yıl içinde sona erecek. Bir sonraki başkan gelip Trump yönetiminin yaptıklarını geri alabilir mi?

Papa Francis'in yakın yardımcılarından Kardinal Michael Czerny'nin Katolik Kilisesi için söylediği gibi: 2000 yıl boyunca yaptığımız ve geri alınamayacak hiçbir şey yoktur. Aynı şey küresel jeopolitik için de söylenebilir. Ancak bu erken aşamada bile tarihçiler ve siyaset bilimciler, bazı önemli hususlarda Trump'ın yarattığı değişikliklerin geri döndürülmesinin zor olabileceği konusunda hemfikir.

Oxford Üniversitesi'nde küreselleşme ve kalkınma profesörü olan Ian Goldin, “MAGA tabanı ve JD Vance, Trump gittikten çok sonra da ortalıkta olacak” dedi. Bundan sonra Beyaz Saray'da kim oturursa otursun, “Amerika'yı Yeniden Büyük Yap” hareketini başlatan koşullar devam edecek. Goldin, “Dünyanın geri kalanı için hala gelecekte başka bir Trump olabileceği endişesi var” diye de ekledi. Sonuç olarak müttefikler ticaret ortaklıkları kurmak ve ABD'yi dışlayan güvenlik ittifakları oluşturmak için çalışıyorlar. Avrupa Birliği ve Güney Amerika ülkeleri kısa bir süre önce dünyanın en büyük ticaret bölgelerinden birini oluşturdu.

“Dünya yoluna devam ediyor”

Kanada Başbakanı Mark Carney, kısa bir süre önce ABD dışındaki küresel pazarlara erişimi kolaylaştırmak için yeni ulaşım ağları kurulmasını önerdi. Kanada ayrıca ABD'ye olan bağımlılığını azaltmak için Avrupa'nın askeri birliğine katılmayı müzakere ederken, İngiltere ve Avrupa Birliği bir savunma anlaşmasını sonuçlandırmak için çalışıyor. Goldin “Dünya yoluna devam ediyor” dedi. Tedarik zincirleri yeniden düzenlenecek, yeni ortaklıklar kurulacak ve yabancı öğrenciler, araştırmacılar ve teknoloji yetenekleri göç edecek başka yerler bulacak. Goldin, “ABD ekonomik konumunu hızla eski haline getiremeyecek” diye ekledi.

Trump, dünyanın dört bir yanındaki otokratik liderleri cesaretlendiriyor ve bu da kurallara dayalı sistemi daha da zayıflatıyor. İkinci olarak, Trump'ın uluslararası kurumları küçümsemesi, ekonomik baskı girişimlerinin başlıca hedefi olan Çin'in etkisini güçlendiriyor. New York'taki Asia Society'de ABD-Çin İlişkileri Merkezi Direktörü Orville Schell, yönetimin “Şi Cinping ve Çin için muazzam fırsat anları” yarattığını söyledi.

Çin için fırsat yaratıyor

Çin'in lideri Şi, Pekin'i serbest ticaretin savunucusu ve küresel ticaret sisteminin yeni lideri olarak daha iyi konumlandırmak için Trump'ın kaotik politika değişikliklerinden faydalanmaya çalışıyor. Şi'nin argümanı özellikle Latin Amerika, Asya ve Afrika'daki birçok gelişmekte olan ekonomi arasında yankı buluyor. Brookings Enstitüsü'nün Çin Merkezi'nde çalışan ve Merkezi İstihbarat Teşkilatı'nın eski kıdemli Çin analistlerinden Jonathan Czin, Çin'in “ABD'ye kıyasla istikrarlı ve soğukkanlı” göründüğünü söyledi. Afrika bunun en önemli örneği. Trump, dünyanın en yoksullarına gıda ve sağlık hizmeti sağlayan ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın içini boşalttı. Dışişleri Bakanlığı'nın yeniden yapılanma planı ise kıtadaki neredeyse tüm diplomatik misyonların ortadan kaldırılmasını öngörüyor.

Buna karşılık Çin, Kuşak ve Yol Girişimi ve kıtanın kritik minerallerini daha fazla kontrol etme çabasının bir parçası olarak Afrika'ya zaten derin yatırımlar yaptı. Czin, “Bu durum, Çin'in bu maden hakları üzerindeki konumunu ve kontrolünü pekiştirmesine olanak tanıyan bir boşluk yaratıyor” dedi.

Trump'ın müttefiklerine karşı düşmanca tutumu, hükümetin son yıllarda ileri teknolojiyi Çin'in elinden uzak tutma çabalarını da baltalayabilir. Daha önce yakın olan bu ilişkiler, Hollanda ve Japonya'yı Çin'e ileri yarı iletken ekipman ihracatını durdurmaya ikna etmede çok önemliydi. Cambridge Üniversitesi'nde tarih profesörü olan Antony Hopkins, Trump'ın Çin'in uluslararası bir yatırımcı ve ABD borçlarının alıcısı olarak oynadığı önemli rolü unuttuğunu da sözlerine ekledi. Eğer Çin'in Amerika'nın büyük tüketici pazarına erişimi ciddi şekilde kısıtlanırsa, “Çin'in ABD Hazine tahvillerine yatırım yapma kabiliyetine zarar verme olasılığını ortaya çıkarırsınız ve bunu yaparsanız kendi ayağınıza kurşun sıkmış olursunuz” değerlendirmesini yaptı. 

ABD ve Çin arasında kalan bir diğer bölge de Güneydoğu Asya. Ancak Trump'ın Vietnam, Bangladeş ve Endonezya gibi ülkelerin ihracata dayalı ekonomilerine yönelik yıkıcı olabilecek gümrük vergileri tehdidinde bulunması ve ardından bunu temmuz başına kadar ertelemesi, Çin'e ilişkileri güçlendirme fırsatı verdi. Dağılan ya da içi boşaltılan kurumlarda bulunan insan, yardım, bilgi ve lojistik ağlarını hızlı bir şekilde yeniden oluşturmak da kolay olmayacaktır.

Asia Society'den Schell, “Bu sadece politikaları değil kurumları da yok etmeye adanmış bir devrim” dedi. Schell’e göre Demokratlar iktidarı yeniden kazansa bile, “yeniden canlandırılacak bir yapı olacak mı yoksa zorlu bir şekilde yeniden inşa edilmesi mi gerekecek” belli değil.

Bazen 1989'da Berlin Duvarı'nın yıkılması gibi önemli bir olay bir dönemin bitiş noktası olarak hizmet eder. Ancak bir sistem üzerindeki stresin geri dönülemeyecek kadar aşırı olup olmadığı her zaman net olmayabilir. Tufts Üniversitesi'nde tarih profesörü olan David Ekbladh, birçok insanın “Nixon şokunun” böyle bir kırılmayı temsil ettiğini düşündüğünü söyledi. 1971 yılında Başkan Richard M. Nixon sabit döviz kuru sistemini sona erdirmiş ve ABD dolarının değerini altından koparmıştı. Yazar William Greider bu kararı, Amerika'nın küresel ekonomi üzerindeki “tekil hakimiyetinin sona erdiği kesin tarih” olarak nitelendirmiştir. Küresel piyasaları kaos sardı ve Amerika'nın müttefikleri Başkan'ın tek taraflı kararının savaş sonrası işbirliği sisteminin altını oymasından endişe etti. Yine de daha büyük ekonomik düzen devam etti.

---