ABD yönetiminin Moskova’nın dünya sahnesindeki dışlanışını sona erdirmeye yönelik hamleleri NATO birliği konusunda şüphe uyandırdı.

ABD Başkanı Donald Trump ile Ukraynalı mevkidaşı arasında Beyaz Saray'da yaşanan tartışma iki ülke arasındaki ilişkilere darbe vurdu. Ayrıca İkinci Dünya Savaşı sonrası düzenin kalbinde yer alan NATO’ya da zarar verdi. Trump, Batı'nın yardımına ihtiyaç duyan dost bir ülkenin güvenlik kaygılarını görmezden gelerek, pek çok Avrupalı müttefikinin Rusya'nın otokratik lideri Vladimir Putin'in yanında yer aldığını düşündüğü bir tutum sergiledi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'nin savaşı kaybettiğini söyledi.

Amerikan Başkanı'nın, ABD'nin küresel liderliğini zayıflatmak için yıllardır çalışan bir düşman olan Rusya'yı kucaklaması, Batı'nın onlarca yıllık politikasına ters düşüyor. ABD ve müttefikleri 75 yıl önce Sovyet Rusya'ya karşı koruma sağlamak amacıyla Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nü kurdu.

Artık sorgulanır hale geldi

NATO, ABD'nin saldırıya uğrayan herhangi bir müttefikini savunmak için nükleer silah cephaneliği de dahil olmak üzere askeri gücünü kullanacağı fikrine dayanıyor. Bu temel varsayım artık sorgulanır hale geldi. NATO'nun en üst düzey müttefik komutanı olarak görev yapmış olan emekli Deniz Kuvvetleri Komutanı James Stavridis “NATO'nun son günlerini yaşıyor olabileceğimizden endişe ediyorum” dedi. Stavridis, Atlantik ötesi ittifakın çökmek üzere olmayabileceğini ancak ordudaki uzun kariyerim boyunca hiç olmadığı kadar yüksek sesle gıcırdadığını duyabildiğini söyledi.

Trump pazar günü Truth Social platformunda şunları yazdı: Putin için endişelenmeye daha az zaman harcamalı ve Ülkemize giren göçmen tecavüz çeteleri, uyuşturucu baronları, katiller ve akıl hastanelerinden gelen insanlar için endişelenmeye daha çok zaman harcamalıyız - böylece sonumuz Avrupa gibi olmaz! 

Beyaz Saray, pazartesi günü Trump'ın NATO'ya olan inancıyla ilgili bir soruya verdiği yanıtta, perşembe günü İngiltere Başbakanı Keir Starmer ile düzenlediği basın toplantısında yaptığı yorumlara işaret etti. Orada kendisine NATO'nun kurucu anlaşmasının 5. Maddesi olan karşılıklı savunma maddesini destekleyip desteklemediği sorulan Trump, “Destekliyorum” dedi. Trump'ın NATO'ya verdiği desteğin gücü zaman içinde ve odaklandığı alana göre değişti. Cuma günü Zelenskiy ile yaptığı görüşmede “NATO'ya bağlıyız” dedi ve savunmaya büyük harcamalar yapan ittifak üyesi Polonya'yı övdü. Yine NATO üyesi olan ve yüksek harcama yapan Baltık ülkelerine verdiği destek konusunda ise daha az hevesli görünüyordu.

“Kendi güvenliğimiz için sorumluluk almalıyız”

Ülkelerinin güvenliği için NATO'ya güvenen Avrupalı liderler, ittifaka yönelik ölümcül tehditler hakkında kamuoyu önünde konuşmaktan kaçındılar ancak bazıları alternatif planlardan bahsetmeye başladı. Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock cumartesi günü yaptığı açıklamada “Trans-Atlantik ortaklığını ve ortak gücümüzü korumak istiyoruz” dedi. Cuma günü Beyaz Saray'da yaşananlara atıfta bulunarak “Ancak dün bir kez daha biz Avrupalıların saf olmaması gerektiğini gösterdi. Avrupa'daki halkımızın iyiliği için kendi çıkarlarımız, kendi değerlerimiz ve kendi güvenliğimiz için sorumluluk almalıyız” ifadelerini kullandı.

Pazar günü Londra'da bir araya gelen Avrupalı liderler Ukrayna için bir barış planı geliştirme sözü verdi ve cuma günkü Beyaz Saray toplantısının trans-Atlantik ittifakına zarar verdiği yönündeki iddiaları reddetti. İngiltere Başbakanı Keir Starmer, “ABD'nin güvenilmez bir müttefik olduğunu kabul etmiyorum” dedi.

ABD’yi ikna etmeyi umuyorlar

İngiltere ve Fransa, kara birlikleri ve askeri varlıklar konuşlandırmak da dahil olmak üzere Ukrayna'da nihai bir ateşkesi güvence altına alacak bir koalisyon geliştirme çabalarına öncülük ediyor. Bu sayede Trump'ı istihbarat, gözetleme ve keşif, komuta-kontrol, hava savunma ve ağır hava ikmal sistemleri gibi Avrupa'nın yetersiz kaldığı bazı hayati ABD askeri kaynaklarını planlarına dahil etmeye ikna etmeyi umuyorlar.

Avrupa hem olası bir Ukrayna operasyonu hem de Avrupa'nın kendi savunması için modern askeri harekâtı mümkün kılan sistem ve teçhizattan yoksun. Avrupalı NATO üyeleri, kendi yetersiz yatırımları ve Amerika'nın uzun süredir bu tür sistemlerin kontrolünü elinde tutma tercihinin bir karışımı nedeniyle bu yeteneklere sahip değiller. NATO'nun geleneksel işbölümünde, genel anlamda, Avrupa'nın kitlesel güçlere katkıda bulunması, ABD'nin ise koalisyon güçleri için sofistike sistemler ve uyum sağlaması öngörülüyordu.

Mevcut kriz Avrupa'nın uzun süredir devam eden güvenlik ikilemini tersine çevirdi. ABD'li stratejistler yıllarca Avrupa'nın askeri olarak ağırlığını koymaması halinde Moskova'nın düşmanlığını savuşturup savuşturamayacakları konusunda endişelendiler. Şimdi ise ABD olmadan Rusya'ya karşı savunma yapıp yapamayacaklarını merak eden Avrupalılar ter döküyor. NATO'nun eski genel sekreter yardımcısı ve ABD'nin Rusya ile silah müzakerelerini yürüten Rose Gottemoeller, “Avrupalılar endişelenmekte ve kendi askeri sanayilerini ve yeteneklerini geliştirmekte akıllıca davranıyorlar” dedi. 

Trump’ın ilk döneminde de endişeliydiler

Gottemoeller, ABD'nin taahhüdüne ilişkin endişelerin ilk olarak 2017'de, Trump'ın ilk döneminin başında, NATO'nun yeni merkez binasının önünde durup Avrupalılar askeri harcamalarını artırmadığı sürece ittifakın temel karşılıklı savunma anlaşmasını onaylamayı reddettiğinde alevlendiğini söyledi. O zamandan bu yana Avrupa'nın harcamaları arttı. Savunma Bakanı Pete Hegseth geçtiğimiz günlerde NATO karargahına yaptığı ilk ziyarette Amerika'nın ittifaka ve onun temel ilkesi olan kolektif güvenliğe olan bağlılığını teyit ederken Avrupalıları daha fazla harcama yapmaya çağırdı.

Şimdiki fark ise yönetimin Rusya'dan gelen tehditlere bakışı. Trump ve ekibi Rusya ile ilişki kuruyor, Putin'in yanında yer alıyor ve ABD'nin Kremlin'e karşı geleneksel ihtiyatlılığını, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana görülmemiş ölçüde reddediyor. Bu arada Avrupalı liderlerin çoğu Putin'in Rusya'sını hala bir tehdit olarak görüyor.

Rusya'nın Avrupa'ya yönelik geniş çaplı bir saldırısı yakın görünmüyor ancak Ukrayna'da bir ateşkes ihtimali Avrupa'nın endişelerini arttırıyor. Washington'ın geleneksel müttefiklerinin birçoğu, bir anlaşmanın Rusya'yı, Avrupa'nın güvenliğini artırmadan, yıpranmış ordusunu, ekonomisini ve küresel itibarını yeniden inşa edebilecek bir konuma getirebileceğinden endişe ediyor.

Bu yıl AB'ye yönelik 30 potansiyel yüksek etkili tehlikeyi değerlendiren yaklaşık 400 Avrupalı uluslararası güvenlik uzmanının katıldığı yeni bir anket, Rusya lehine bir Ukrayna ateşkesini listedeki en ciddi potansiyel tehdit olarak belirledi. Anket ABD seçimleri ile Trump'ın göreve başlaması arasında yapıldı. Avrupa Üniversitesi Enstitüsü tarafından yürütülen araştırmaya göre ABD'nin izolasyonizmi ve Avrupa'ya verdiği güvenlik garantilerini geri çekmesi, sıralanan tehditler arasında kötü bir Ukrayna anlaşmasıyla neredeyse aynı sırada yer aldı ve Rusya'nın nükleer saldırısı tehlikesiyle karşılaştırılabilir. Anketi düzenleyen Veronica Anghel, “Avrupa'nın endişeleri son haftalarda gördüklerimizle doğrulanıyor” dedi.

Avrupa hükümetleri, Rusya'nın saldırısından ve ABD'nin terk etmesinden duydukları korkuyla ordularını yeniden inşa etmek için geç de olsa harekete geçtiler. 27 AB ülkesinin liderleri perşembe günü Brüksel'de bir araya gelerek askeri harcamaları arttırma planlarını ve güvenlik sorunlarıyla bağımsız bir şekilde başa çıkabilme becerilerini masaya yatıracaklar. Ancak büyük bir sorun var: AB askeri bir örgüt değil ve çalışmaları, Avrupa'nın körelmiş, verimsiz silah endüstrisini güçlendirirken üyelerin çabalarını koordine etmeye odaklı. 

“Harekete geçilmesi gereken bir konu”

Şimdi Avrupalılar ABD olmadan kolektif savunmanın nasıl olabileceği üzerine kafa yoruyor. Ukrayna'nın savunulmasından bahsedilmesi, Avrupalıları ABD kabiliyetleri üzerine inşa edilmemiş bir komuta yapısının nasıl kurulacağı üzerine düşünmeye itiyor. Bir sonraki adım, Amerikan sistemlerine dayanmadan Avrupa topraklarının nasıl savunulacağını düşünmek olacaktır. Eski bir NATO planlamacısı olan ve şu anda bloğun dış politika düşünce kuruluşu AB Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü'nde araştırma analisti olarak görev yapan Giuseppe Spatafora, “Trump'ın Avrupa ile işlemsel bir anlaşma yapacağını ya da bağlantıyı keseceğini bekliyorsanız, her ikisine de hazırlıklı olmalısınız. ABD'nin taahhüdünü nasıl telafi edeceğiniz siyasi bir soru ve şimdi tartışılması ve harekete geçilmesi gereken bir konu” dedi.