Ukrayna'nın Mariupol şehrinde savaşta yıkılan binaların yerine Rus şirketler yenilerini dikiyor. Ancak daireler Ruslara satılırken, eski sahiplerin mülkiyet hakları yok sayılıyor.

Ukrayna’ın Mariupol şehrinde bir emlak broşüründe bir binanın görkemli tarzı ve denizden sadece 15 dakikalık yürüme mesafesindeki mükemmel konumu övülüyor. Ancak bir uyarı da var: ‘Askeri olaylar’ sırasında hasar gördü. Orada bir zamanlar bulunan bina, Rusya'nın binlerce insanı öldüren ve Ukrayna'nın liman kentinin konut stokunu tahrip eden acımasız bir saldırıyla Mariupol'u ele geçirdikten sonra, müteahhitler tarafından yıkıldı.

Clock House binasının sakinleri hayatta kaldıkları için kendilerini şanslı sayıyorlardı ancak şimdi binanın yeniden geliştirilmesinden dışlandılar. Bina büyük ölçüde Rusya'dan gelen yeni gelenlere satıldı. Eskiden binada annesinin geniş bir dairesi olan ve şimdi Almanya’da yaşayan Elena Pudak, “Biz önceki sahipler, orada olma hakkına sahip değiliz artık” diyor.

Binlerce daire sahipsiz ilan edildi

Bir zamanlar Mariupol'un eşsiz mirasının simgesi olan Saat Kulesi, artık Rusya'nın kar ve kendi siyasi amaçları için şehri dönüştürmesinin bir anıtı olarak duruyor. İşgal altındaki topraklarda, Rusya destekli yetkililer binlerce daireyi sahipsiz ilan ederek ele geçirdiler ve kaçan Ukraynalılar geri dönüp mülkiyetlerini kanıtlamak veya tazminat talep etmek için giderek artan engellerle karşı karşıya kaldılar.

Bu arada, Rusya'dan gelenler yeni bina projelerinde yüzde 2 mortgage oranı gibi çeşitli avantajlardan yararlanabiliyor. İşgal topraklarda bir zamanlar yaşayan halkı etnik Ruslarla değiştirme stratejisi, Moskova'nın uzun süredir izlediği bir stratejidir. Örneğin, Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesi, 1930'larda Sovyetler Birliği'nin bölgeyi sanayileştirirken milyonlarca Ukraynalı köylüyü açlıktan öldürmesiyle, Ukrayna hükümeti ve birçok tarihçinin soykırım olarak nitelendirdiği bir süreçte Ruslarla doldu.

Ukrayna direnişinin sembolü oldu

Mariupol, savaşın ilk haftalarında şehrin büyük bir bölümünü, dumanlar yükselen Azovstal çelik fabrikası da dahil olmak üzere, yerle bir eden kuşatma sırasında Rus vahşetinin ve Ukrayna direnişinin sembolü haline geldi. Emlakçılar şehrin temiz havasını övüyorlar. Wall Street Journal’a konuşan Mariupol'un eski sakinlerinden Oleksandr Nosochenko, bir Rus askerinin şehir dışındaki deniz kenarındaki yazlık evini ele geçirdiğini söyledi. Askerlik çağında olan Nosochenko, tazminat talebinde bulunmak için Mariupol'a geri dönemezdi ve Rusya'nın şehri kuşatmasına katlanmış olan eşi de prensip olarak oraya geri dönmeyi reddetti.

1950'lerde inşa edilen Saat Kulesi, bir zamanlar gelişen bir şehirde en çok rağbet gören adreslerden biriydi. 2021 yılında binanın çatısı ve cephesinin onarımı sırasında yeni bir saat takıldı ve dönemin belediye başkanı Vadym Boychenko, ışık gösterisini “Mariupol'un yeniden doğuş döneminin” sembolü olarak nitelendirdi.

Aylar sonra, Rus güçleri şehri kuşatırken, sakinler kendilerini bodrumda toplanmış halde buldular. Mart 2022'de, bir füze Saat Kulesi'nde bir delik açarak birkaç sakini öldürdü. Bu saldırıdan birkaç gün önce şehirden kocası ve üç çocuğuyla kaçmış olan Pudak, “O zaman geri dönecek hiçbir yerimiz olmadığını anladık” dedi.

Yıkım emlak piyasasını hareketlendirdi

Kitlesel yerinden edilme ve yıkım, emlak piyasasını açtı. İşçiler enkazları temizlemeye başlarken, emlakçılar kaçan sakinlerden kalan mülkleri ucuz fiyatlara kapıştılar. Clock House sakinleri Ukrayna, Rusya ve Avrupa'ya dağıldı ancak bazıları yaz aylarında binanın bodrumunda bir sızıntı ortaya çıkana kadar orada kaldı. Hasara rağmen, bölge sakinleri binanın tarihi değerinin korunmasını sağlayacağını umuyorlardı. Putin tarafından 2022 yılında onaylanan Mariupol'un yeniden geliştirilmesi için hazırlanan planda, Saat Kulesi'nin restore edilmesi planlanmıştı. Buldozerler 2022 yılının sonlarına doğru geldi.

Sakinler, binanın yıkılmasını çaresizce izlediler. Sakinler derneği başkanı Maria Tikhovskaya'ya göre bu süreçte üç ekskavatör bozuldu. Tikhovskaya, internette paylaşılan bir videoda, “Sanki bina yıkıma karşı direniyordu” dedi. Uydu görüntüleri, binanın büyük bir kısmının 2023'ün başlarında yıkıldığını gösteriyor.

Gerçeği yeni binayı görünce öğrendiler

Yine de sakinler yeni binada daireler almayı bekliyorlardı. 2022 tarihli bir kararname, eski evlerinin bulunduğu yerde yeniden konutlandırılma hakkını onlara tanıyordu. Ancak, onların bilmediği bir şey vardı: Bina, Rusya İnşaat Bakanlığı'na ait Roskapstroy adlı bir şirketin iştiraki tarafından yeniden geliştirme için tahsis edilmişti. 2023 yılının temmuz ayında ortaya çıkan bir Telegram kanalında yeni binanın kat planlarını ve bilgisayar tarafından oluşturulan görüntülerini gördüklerinde gerçeklik yavaş yavaş anlaşılmaya başladı. Bina, bildikleri binadan birkaç kat daha yüksekti ve tamamen farklı bir plana sahipti. Geniş iki yatak odalı daireler yerine, çoğunlukla stüdyo dairelere bölünmüştü.

Sakinler, geliştirici firma RKS Development ile iletişime geçmeye çalıştılar ancak görmezden gelindiler. Geliştirici firma bunun yerine, sitenin yakınında bir satış ofisi açtı. Alıcılar arasında Mariupol'dan bir emlakçı da vardı ve yeni Clock House'da üç daire ayırttı. 28 yaşındaki emlakçı, “Çok fazla ilgi vardı” dedi. Karşılaştığı diğer alıcıların çoğunun Rusya'dan olduğunu söyledi. Dairelerin fiyatları, eski sakinler için teklif edilen tazminatın yaklaşık üç katıydı. Parayı karşılayabilseler bile, birçok eski bölge sakini prensip olarak buna karşı çıktı: Mariupol'un yıkımının bedelini neden onlar ödemek zorunda olsun ki?

Emlakçı, bir hafta içinde dairelerin tamamının satıldığını söyledi. Geliştiricinin proje açıklama beyanına göre 850 milyon Rus rublesi (yaklaşık 10,5 milyon dolar) tutarındaki planlanan inşaat maliyetinin büyük bir kısmı gelecekteki sahipler tarafından karşılandı. ABD, 2023'ün sonlarında işgal altındaki Mariupol'da faaliyet gösterdiği için Roskapstroy ve iştiraklerine yaptırım uyguladı.

İnşaat çalışmaları başladığında, bölge sakinleri harekete geçerek, Ukrayna'nın doğusunda kurulan hükümetin Rusça adı olan Donetsk Halk Cumhuriyeti'ndeki resmi makamlara başvuruda bulundu. Buna karşılık, onlara yasanın değiştiği söylendi: Sakinler artık eski evlerinin bulunduğu yerde yeniden konut tahsis edilmeyecek ancak şehir sınırları içinde herhangi bir yerde konut tahsis edilebilecekti.