Uyku Düzensizliği: Jet Lag Etkisi Nedir?
Çoğu insanın belirli olan bir yaşam düzeni vardır. Ancak bazen bu durum ile vücudumuzun istekleri birbirini tutmaz ve vücudumuz buna isyan eder. İşte bu durum zaman zaman herkesin yaşadığı uyku düzensizliği olarak da bilinen jet lag etkisinden kaynaklanır.
Çoğu insanın belirli olan bir yaşam düzeni vardır. Ancak bazen bu durum ile vücudumuzun istekleri birbirini tutmaz ve vücudumuz buna isyan eder. Zaman zaman herkesin yaşadığı uyku düzensizliği olarak da bilinen jet lag etkisi nedir?
Sosyal Jet Lag Nedir?
Günlük hayatta hayatımızı şekillendiren birden çok saat dilimi vardır. Bunlardan en etkilisi güneş saati ve sirkadiyen saattir. Güneş saati, Dünya’nın kendisinin ve Güneş’in etrafında dönmesiyle tanımlanan 24 saatlik dilimdir. Sirkadiyen saat ise diğer adıyla biyolojik saattir. Vücudun metabolik faaliyetlerini, hormon salgılanmasını, kasların hareketini, uyku zamanlaması gibi günlük işlerini ayarlayan saat türüdür. Sirkadiyen ritim ile ilişkilidir. Dünyanın kendi ekseni etrafında dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal etkilere verilen durum olan sirkadiyen ritim ile ilişkilidir. Bir de sosyal saat vardır. O da diğer insanlarla sosyal ilişki kurma, alışveriş yapma, seyahat etme gibi sosyal aktivitelerimizi kapsar.
Sosyal jet lag terimi de sirkadiyen saat ile sosyal saatin arasındaki uyumsuzluk sonucu ortaya çıkar. Sirkadiyen saat genel olarak iyi bir düzen isterken, buna uymayan bir sosyal saatin sonucunda dengeler değişir. Uyku ve uyanıklık arasındaki dengesizlik sirkadiyen saatte değişime sebep olur. Sosyal jet lag, sirkadiyen saatin gerektirdiği istekleri yok sayıp, sosyal saate uyarak uyku problemlerine sebep açar.
Sosyal Jetlag Neden Kaynaklanır?
Jet lag etkisinin en çok gözlemlendiği durum, farklı saat dilimlerine yapılan hızlı seyahatlerdir. Vücudumuzun doğal uyku-uyanıklık ritmi, güneş ışığına maruz kalma ve diğer çevresel faktörler tarafından düzenlenir. Farklı bir saat dilimine seyahat ettiğimizde, vücudumuzun bu yeni ritme uyum sağlaması zaman alır. Bu da uyku problemleri, yorgunluk, konsantrasyon zorluğu gibi çeşitli semptomlara yol açabilir.
Diğer bir etki de sanayinin gelişmesidir. Toplumun modernleşmesiyle insanların yaşam tarzları da değişikliğe uğramıştır. Bundan kaynaklı olarak 7/24 çalışma saati düzeni ortaya çıkmıştır. Ayrıca teknolojik olanakların artmasıyla ışık, enerji, ulaşım gibi imkanlara neredeyse kesintisiz erişimin sağlanıyor olması sirkadiyen uyumsuzluk yani sosyal jet lag terimini hayatımıza dahil etmiştir.
Özellikle sanayisi gelişmiş ülkelerdeki insanların çalışma rutini jet lag durumunun oluşmasına sebep olabilir. Vardiyalı çalışma saatinde çalışan ya da nöbet çalışma sistemine sahip insanlar bu konuda sorun yaşamaktadır. Buna ek olarak adölesanlar denilen ergenlik dönemindeki kişiler vardır. Yapılan çalışmalar onların da bu konuda benzer şikayetlere sahip olduğunu belirlemiştir. Okul/iş günleri ve tatil günlerindeki tutarsızlık bile insanlarda bu etkiye sebep olabilmektedir. Verilere göre öğrencilerin ve çalışanların gün içerisinde en az bir saat jet lag etkisi yaşadığı tahmin edilmektedir.
