Neolitik çağın buğdayıyla başlayan insanlık yolculuğu, devletleri ve ticareti şekillendirdi; makinelerle tarımın yüzü değişti, bugünse yapay zeka, genetik mühendisliği, dikey tarım ve robotik sistemlerle geleceğin gıda güvenliği yeniden tanımlanıyor. Topraktan uzaya uzanan bu serüven, uygarlığın yarınlarını da belirleyecek.

---

Emrah İnce

04 Eylül 2025, 08:00

İllüstrasyon: Kayhan Erkan

Neolitik çağdan bugüne kadar insanlığın hikayesinde bir bitki var ki başrolden hiç inmedi: Buğday. Anadolu’dan Batı İran’a, Kafkasya’dan dünyanın dört bir yanına uzanan serüveninde buğday, yalnızca karın doyurmakla kalmayarak şehirlerin, devletlerin ve ticaretin de temelini attı. Ardından arpa, akdarı, sulak topraklarda pirinç, Yeni Dünya’da mısır ve And Dağları’nda patates üretim sahnesine çıktı. Ancak tarihin yönünü değiştiren asıl oyuncu hep tahıllar oldu. Yale Üniversitesi’nden siyaset bilimci James C. Scott “Devletleri tahıllar yarattı” derken çok haklı. Çünkü taneleri sayılabilen, depolanabilen ve vergilendirilebilen bu ürünler, yönetim sistemlerinin en sağlam dayanaklarıydı. Mercimek, nohut, muz gibi gıdalar ne kadar besleyici olursa olsun bu lojistik avantaja sahip olamadı.

Tarımın gelişimine hızla göz attığımızda binlerce yıl boyunca insan emeğine dayalı, emek-yoğun bir faaliyet olarak varlığını sürdürdüğü aşikar. Bir dönem geniş arazilerin hakimiyetini simgeleyen “land power” dönemi hüküm sürdü, Endüstri Devrimi ise makineleşmeyi beraberinde getirerek “hard power” çağını başlattı ve tarımın çehresini kökten değiştirdi. 20’nci yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise sensörler, GPS ve uzay teknolojilerinden beslenen yeniliklerle “smart power” yani akıllı tarım çağı doğdu. Bu yolculuğun dönüm noktalarından biri ise 1946 yılıydı: ABD tarafından mısır tohumları, V-2 roketiyle uzaya gönderildi ve geri getirildi. 20 yıl sonra Sovyetler, uzayda çimlendirdikleri tohumlardan ilk yenilebilir bitkileri üretti. Bugün Uluslararası Uzay İstasyonu’nda maruldan bibere uzanan üretim zinciri, NASA’nın Veggie ve Advanced Plant Habitat gibi günümüzün gelişmiş sistemleri işte o erken deneylerin meyvesi.

---